Köpeklerde İshal: Nedenleri, Belirtileri, Tedavi Yöntemleri ve Evde Yapılabilecekler

Köpeklerde İshal Nedir?

Köpeklerde ishal, bağırsak hareketlerinin hızlanması ve dışkı içeriğinin su oranının artması sonucu ortaya çıkan, dışkının normalden daha yumuşak, sulu veya şekilsiz hâle gelmesiyle karakterize edilen bir sindirim sistemi problemidir. İshal tek başına bir hastalık değildir; altta yatan bir enfeksiyonun, beslenme hatasının, stresin, toksik madde alımının, hormonal bozukluğun, bağırsak iltihabının veya parazit yükünün dışa yansıyan bir belirtisidir.

Köpeklerde ishal oldukça yaygındır ve hafif durumlarda kısa sürede kendiliğinden düzelebilirken, bazı durumlarda hızlı sıvı kaybı, elektrolit dengesizliği ve ciddi komplikasyonlara sebep olabilir. Bu nedenle ishalin süresi, dışkının rengi, miktarı, kokusu, içeriği (kan, mukus, köpük) ve eşlik eden belirtiler (kusma, iştahsızlık, halsizlik, ateş) hastalığın ciddiyetini belirleyen kritik parametrelerdir.

İshalin oluş mekanizması genellikle bağırsak duvarının normalden daha fazla sıvı salgılaması, bağırsak hareketlerinin hızlanması veya emilim bozukluğu şeklinde gelişir. Bağırsak florasında meydana gelen dengesizlikler (dysbiosis), kötü beslenme, ani mama değişikliği, yağlı veya bozuk yiyecek tüketimi, stres ve enfeksiyonlar bağırsak mukozasını tahriş ederek dışkının normal şeklini kaybetmesine yol açar.

Köpeklerde ishal çoğu zaman hafif seyreder; ancak özellikle yavru köpeklerde, yaşlılarda ve kronik hastalığı olanlarda dehidrasyon çok hızlı geliştiği için ishal acil müdahale gerektirebilir. Parvovirüs gibi bazı viral enfeksiyonlarda ishal kanlı, kötü kokulu ve hayati tehlike içeren bir tabloya dönüşebilir.

İshal, hem akut (ani başlayan, 24–72 saat süren) hem de kronik (haftalar, aylar süren) formda görülebilir. Akut ishal çoğunlukla besinsel nedenlere bağlıdır; ancak kronik ishal genellikle alerji, inflamatuvar bağırsak hastalığı (IBD), parazitler veya karaciğer–pankreas hastalıkları gibi daha derin nedenlere işaret eder.

Bu nedenle her ishal vakası aynı şekilde değerlendirilmez. Köpeğin yaşı, genel sağlık durumu, ishalin süresi, kullanılan mamalar, parazit geçmişi ve önceki hastalıklar mutlaka analiz edilmelidir.

Köpeklerde İshalin En Yaygın Nedenleri

Köpeklerde ishal tek bir nedene bağlı gelişmez; çok geniş bir yelpazede tetikleyiciler bulunur. Bu nedenle ishal değerlendirmesi yaparken köpeğin son 48–72 saat içinde maruz kaldığı yiyecekler, stres faktörleri, dış ortam ilişkileri, kullanılan ilaçlar ve sağlık geçmişi dikkate alınmalıdır.

İshalin en yaygın nedenlerini ayrıntılı olarak listeleyelim:

1. Beslenme Kaynaklı Nedenler

• Ani mama değişikliği

• Gereğinden fazla yağlı veya ciğer ağırlıklı yiyecek tüketimi

• Masadan verilen baharatlı, tuzlu, yağlı gıdalar

• Bozulmuş yiyecek veya çöp karıştırma

• Aşırı miktarda ödül maması kullanımı

• Düşük kaliteli mama

Beslenme kaynaklı ishal, özellikle yetişkin köpeklerde en sık görülen formdur.

2. Bağırsak Parazitleri

• Kancalı kurtlar

• Ascarid (yuvarlak kurtlar)

• Tenyalar

• Kamçılı kurt

• Giardia

• Coccidia

Parazitler bağırsak duvarını tahriş eder, emilimi bozar ve dışkıyı sulu hâle getirir. Özellikle yavrularda ishalin en önemli nedenlerinden biridir.

3. Viral Enfeksiyonlar

• Parvovirüs (kanlı ve ağır ishal – acil durum)

• Coronavirus

• Distemper virüsü

• Rotavirüs

Bu enfeksiyonlar hızlı ilerler ve hayati risk taşır, özellikle yavrularda ölüm oranı yüksektir.

4. Bakteriyel Enfeksiyonlar

• Salmonella

• Campylobacter

• E.coli

• Clostridium perfringens

Kontamine su, çiğ et veya kötü hijyen kaynaklı bulaşır.

5. Toksik Maddeler veya İlaçlar

• Pestisitler

• Çikolata

• Ksilitol

• Ağrı kesiciler (özellikle NSAIDs’ler)

• Temizlik ürünleri

İlaç toksisitesine bağlı ishal genelde kusma, halsizlik ve tremor ile birlikte görülür.

6. Stres ve Anksiyete

• Taşınma

• Yeni evcil hayvan

• Gürültü (fırtına, havai fişek, yol çalışması)

• Sahipten ayrılma

Stres bağırsak hareketlerini hızlandırır ve disbiyozise yol açar.

7. Gıda Alerjisi ve Duyarlılık

• Tavuk, sığır eti, süt ürünleri, gluten gibi tetikleyiciler

• Uzun süreli, tekrarlayıcı ishalle seyreder

8. Organ Hastalıkları

• Pankreatit

• Karaciğer hastalığı

• Böbrek hastalığı

• Tiroid problemleri

Bu hastalıklarda yağ sindirimi bozulur, toksinler birikir ve bağırsaklar hassaslaşır.

9. Kronik Bağırsak Hastalıkları

• İnflamatuvar bağırsak hastalığı (IBD)

• Kolit

• SIBO (ince bağırsakta bakteri aşırı çoğalması)

Bu hastalıklar haftalarca süren kronik ishal ataklarına neden olur.

10. Su Tüketiminin Yetersizliği veya Kirli Su

Dehidrasyon bağırsak hareketlerini bozar, kirli su ise enfeksiyon taşır.

Köpeklerde İshalin Türleri

Köpeklerde ishal tek bir klinik tablo değildir; altta yatan nedene, bağırsakların etkilenme seviyesine, dışkının yapısına, süresine ve eşlik eden diğer bulgulara göre farklı sınıflara ayrılır. Bu sınıflandırma, doğru tedavinin belirlenmesi açısından son derece kritiktir. Bazı türler hafif ve geçici olabilirken bazıları acil veteriner müdahalesi gerektirir. Özellikle yavru köpeklerde görülen ani ve kanlı ishal tipleri, parvovirüs gibi ölümcül enfeksiyonların ilk bulgusu olabilir.

Aşağıdaki tablo klinik pratikte en sık karşılaşılan ishal türlerini kapsamlı şekilde karşılaştırmaktadır:

Tablo: Köpeklerde İshal Türleri ve Özellikleri

İshal Türü	Özellikleri	Muhtemel Nedenler
Akut İshal	Ani başlar, 24–72 saat sürer. Genellikle dışkı sulu ve kötü kokuludur.	Ani mama değişimi, bozuk yiyecek, stres, hafif enfeksiyon, parazit başlangıcı.
Kronik İshal	Haftalar veya aylar sürer, tekrarlayıcıdır. Kilo kaybı ve bağırsak hassasiyeti eşlik eder.	Gıda alerjisi, IBD, pankreas yetmezliği, SIBO, kronik parazit yükü.
Kanlı İshal (Hematokezya/Melena)	Taze kırmızı kan veya siyah, katran kıvamında dışkı. Ciddi durumlara işaret eder.	Parvovirüs, parazitler, ülser, toksin, bağırsak hasarı.
Mukuslu İshal	Dışkıda jel kıvamında şeffaf veya beyaz mukus bulunur.	Kolit, irritasyon, stres, hafif enfeksiyonlar.
Köpüklü İshal	Dışkı köpüklü, açık renkli ve yağsız olabilir.	Bağırsak florası bozukluğu, giardia, kötü su tüketimi.
Yağlı (Steatore) İshal	Dışkı parlak, yağlı film tabakalı, kötü kokulu.	Pankreatit, EPI (ekzokrin pankreas yetmezliği), yağ sindirim bozuklukları.
Projeksiyon İshal	Çok su gibi, püskürür tarzda dışkılama; dehidrasyon riski yüksektir.	Şiddetli enfeksiyonlar, toksinler, viral hastalıklar.
Yavru Köpek İshali	Çabuk ağırlaşır, enerji düşüklüğü ve hızlı sıvı kaybı olur.	Parvovirüs, corona, parazitler, mama hatası.
Yaşlı Köpek İshali	Yavaş iyileşir, çoğu zaman kronik hastalıklarla ilişkilidir.	Böbrek-karaciğer hastalığı, tümörler, gıda intoleransı.

Bu tablo, ishalin türüne göre olası nedenlerin daha hızlı tespit edilmesini ve tedavi stratejisinin daha doğru belirlenmesini sağlar.

İshalde Belirtiler ve Klinik Bulgular

Köpeklerde ishal vakalarında görülen belirtiler, sorunun ağırlığını değerlendirmek açısından çok önemlidir. Bazı belirtiler “hafif gastroenterit” tanımıyla uyumluyken; bazıları acil veteriner müdahalesi gerektiren hayatı tehdit eden durumlara işaret eder. Belirtilerin erken fark edilmesi, komplikasyonların önlenmesinde kritik rol oynar.

İshalin belirtileri genel olarak dışkının görünümünde, köpeğin davranışlarında, enerji seviyesinde ve vücut fonksiyonlarında meydana gelen değişiklikler üzerinden değerlendirilir.

Dışkı ile İlgili Bulgular

• Normalden daha yumuşak, sulu veya tamamen şekilsiz dışkı

• Sık dışkılama veya dışkılama isteği (tenesmus)

• Kötü kokulu dışkı, özellikle çürük veya metalik kokular

• Mukuslu dışkı (bağırsak iltihabına işaret eder)

• Köpüklü dışkı (flora bozukluğu göstergesi olabilir)

• Yağlı, parlak dışkı (pankreas kaynaklı problemler)

• Kanlı dışkı (taze kırmızı veya siyah katran kıvamında — acildir)

Genel Klinik Belirtiler

• Halsizlik ve enerji kaybı

• İştahsızlık veya mama reddi

• Ağlama, huzursuzluk, karın sıkıştırma davranışları

• Ateş (viral/bakteriyel enfeksiyonlarda sık görülür)

• Susuzluk artışı veya tam tersi su içmeyi reddetme

• Kusma ile birlikte ishal (acil risk çok yüksek)

• Kilo kaybı (özellikle kronik ishalde)

• Nefesin ağırlaşması, ağız kokusu (metabolik bozulmayı gösterir)

Dehidrasyon Belirtileri (ACİL!)

İshalin en tehlikeli komplikasyonlarından biri hızlı sıvı kaybıdır.Aşağıdaki belirtiler varsa beklemeden veterinere gidilmelidir:

• Deriyi kaldırınca yerine geç dönmesi

• Gözlerin çökük görünmesi

• Yapışkan ve kuru ağız içi

• Nabız zayıflığı

• Hızlı kalp atışı

• Bilinç bulanıklığı

Dehidrasyon özellikle yavru ve yaşlı köpeklerde ölümcül olabilir.

Davranış Değişiklikleri

• Sürekli çim yeme isteği

• Saklanma, karanlık yer arama

• İshal sırasında acı çekiyormuş gibi kıvranma

• Sevilen aktivitelerden uzaklaşma

İshal hafif bir sindirim bozukluğunun belirtisi olabileceği gibi; parvo, zehirlenme, pankreatit, giardia veya böbrek problemleri gibi ciddi hastalıkların da ilk işareti olabilir. Bu nedenle belirtilerin süresi ve şiddeti her zaman dikkatle takip edilmelidir.

Köpeklerde İshalde Maliyetler (US & EU Para Birimiyle)

Köpeklerde ishalin maliyeti; ishalin süresine, eşlik eden belirtilere, teşhis yöntemlerine, gereken tedavi protokolüne, hastanenin konumuna ve köpeğin genel sağlık durumuna göre geniş bir aralıkta değişir. Bir ishal vakası yalnızca “mama hatası” kaynaklı hafif bir durum olabilirken, parvovirüs veya pankreatit gibi acil ve hayati tablolar çok yüksek tedavi maliyetlerine yol açabilir. Bu nedenle ishal konusundaki ekonomik tabloyu net anlamak, köpek sahiplerinin hem erken müdahale hem de bütçe planlaması açısından son derece önemlidir.

Aşağıdaki maliyet aralıkları, ABD (USD) ve Avrupa Birliği ülkeleri (EUR) ortalamaları üzerinden hazırlanmıştır.

1. Hafif İshal Vakaları (Akut – 24/48 saatlik durumlar)

Bu vakalarda genellikle evde destekleyici bakım, kısa süreli diyet düzenlemesi ve gerekirse reçeteli ishal ilaçları yeterlidir.

• USD: 40 – 120

• EUR: 35 – 110

Bu maliyet çoğunlukla:

• muayene,

• probiyotik desteği,

• hafif gastrointestinal diyet mamalarıgibi işlemleri kapsar.

2. Orta Şiddetli İshal Vakaları

Kusma, ateş, hafif dehidrasyon veya uzun süren ishal vakalarında teşhis testleri ve enjeksiyonlu tedavi gerekebilir.

• USD: 150 – 350

• EUR: 140 – 320

Bu seviyede genellikle uygulanır:

• kan tahlilleri,

• dışkı analizi,

• sıvı takviyesi (subkutan),

• antibiyotik/antiparaziter tedaviler.

3. Şiddetli ve Acil İshal Vakaları

Kanlı ishal, ciddi dehidrasyon, sürekli kusma, parvovirüs veya enfeksiyöz enterit gibi durumlarda hastaneye yatış gerekebilir.

• USD: 400 – 1.500+

• EUR: 350 – 1.300+

Bu maliyetler şunları içerir:

• damar içi sıvı tedavisi (IV),

• yoğun bakım takibi,

• sık kan kontrolleri,

• medikal tedaviler,

• izolasyon (özellikle parvo vakalarında).

4. Parvovirüs (Parvo) Tedavisi – En Yüksek Maliyetli Durum

Parvo, hem ölüm riski yüksek hem de tedavisi maliyetli bir hastalıktır. Tedavi süresi 4–7 gün sürebilir.

• USD: 1.000 – 4.000+

• EUR: 900 – 3.500+

Bu tedavinin maliyeti ülkeye ve hastaneye göre büyük ölçüde değişir.

5. Kronik İshal ve Alerji Temelli Sorunlar

Bu tür vakalarda uzun süreli testler ve özel mamalar gereklidir.

• USD: 300 – 1.000+

• EUR: 270 – 900+

Kronik ishalde maliyeti artıran unsurlar:

• eliminasyon diyetleri,

• alerji testleri,

• uzun süreli bağırsak düzenleyici ilaçlar,

• pankreas testleri.

6. Diagnostik Görüntüleme Gerektiren Durumlar

Ultrason, röntgen, endoskopi veya CT gerektiren durumlarda maliyet artar.

• USD: 250 – 2.000

• EUR: 230 – 1.800

Köpeklerde İshal Teşhis Yöntemleri

Köpeklerde ishalin altta yatan nedenini doğru şekilde belirlemek için veteriner hekimler oldukça kapsamlı bir teşhis süreci uygular. Çünkü ishalin sebebi basit bir gıda intoleransından ölümcül viral enfeksiyonlara kadar geniş bir spektrumda yer alabilir. Bu nedenle teşhis yaklaşımı hem klinik muayeneyi hem laboratuvar testlerini hem de gerekli durumlarda ileri görüntüleme yöntemlerini içerir.

1. Klinik Muayene ve Anamnez

Teşhisin ilk adımı köpek sahibinden alınan ayrıntılı bilgidir:

• İshalin ne zaman başladığı

• Dışkının görünümü

• Kan, mukus, köpük varlığı

• Köpeğin iştahı, su tüketimi, enerji seviyesi

• Son günlerde tüketilen yiyecekler

• Mama değişikliği olup olmadığı

• Parazit koruma geçmişi

• Kusma, ateş, karın ağrısı gibi eşlik eden belirtiler

Veteriner hekim ayrıca karın palpasyonu yaparak bağırsak hareketlerini, ağrı bölgelerini ve gaz birikimlerini değerlendirir.

2. Dışkı Tahlili (Fekal Testler)

İshal teşhisinin en kritik basamaklarından biridir.Yapılabilecek testler:

• Mikroskopik dışkı muayenesi (parazit yumurtaları, protozoonlar)

• Giardia hızlı test kitleri

• Fekal ELISA testleri (parazit antijen tespiti)

• Dışkı kültürü (bakteriyel enfeksiyonlar için)

• Fekal flotasyon testi

Bu testler özellikle yavru köpeklerde kesinlikle yapılmalıdır.

3. Kan Tahlilleri

Genel sağlık durumu ve enfeksiyon göstergeleri için yapılandır:

• CBC (hemogram): Lökosit yükselmesi → enfeksiyon; düşmesi → bağışıklık baskılanması

• Biyokimya paneli: Karaciğer, böbrek, pankreas değerleri

• CRP/SEDIM: İnflamasyon belirteçleri

• Elektrolit paneli: Sodyum, potasyum, klor, kalsiyum dengesi

Kan testleri özellikle şiddetli ve kronik ishalde zorunludur.

4. Viral Testler

Aşağıdaki testler hızlı sonuç verir:

• Parvovirüs (ELISA hızlı test)

• Koronavirüs

• DistemperBu testler özellikle yavru köpeklerde hayat kurtarıcıdır.

5. Bakteriyel Kültür ve PCR Testleri

Özellikle kronik ve kanlı ishalde:

• Salmonella

• Campylobacter

• Clostridium

gibi patojenlerin tespiti için PCR ve kültür testleri yapılır.

6. Ultrason ve Röntgen

İleri vakalarda karın içi organların değerlendirilmesi gerekir.Ultrason ile bağırsak duvar kalınlığı, lenf nodları, pankreas, karaciğer ve sıvı birikimleri incelenir.Röntgen ise yabancı cisim yutma şüphesinde kullanılır.

7. Endoskopi

Kronik ishalde bağırsak mukozasının direkt görüntülenmesi ve biyopsi alınması için kullanılır.IBD, tümörler, ülserler ve yapısal bozukluklar bu yöntemle kesinleşir.

8. Eliminasyon Diyeti Testi

Gıda alerjilerinde altın standarttır.8–12 haftalık süreç boyunca tek proteinli bir diyet uygulanır ve ishalin düzelme durumu analiz edilir.

Bağırsak Florası ve Sindirim Sistemi Üzerindeki Etkiler

Bağırsak florası (mikrobiyota), köpeğin genel sağlığı ve bağışıklık sistemi üzerinde belirleyici bir role sahiptir. Sindirim sistemindeki trilyonlarca bakteri, mantar ve mikroorganizma; besinlerin sindirilmesinden vitamin sentezine, toksinlerin azaltılmasından bağışıklığın düzenlenmesine kadar çok geniş bir biyolojik fonksiyon yürütür. Bu nedenle bağırsak florası dengesinin bozulması, köpeklerde ishalin hem başlatıcısı hem de sürdürücüsü olabilir.

1. Mikrobiyota ve Bağışıklık Sisteminin Doğrudan EtkileşimiBağırsak florası, bağışıklık hücrelerinin yaklaşık %60'ını kontrol eden en büyük immünolojik organdır. Sağlıklı bir mikrobiyota, patojen bakterilerin yerleşmesini engelleyen bir “koruyucu bariyer” görevi görür. Faydalı bakteriler; kısa zincirli yağ asitleri (SCFA), vitamin K, biotin, bazı B vitaminlerini üretir ve toksinlerin etkisini azaltır. Floranın bozulması (dysbiosis), bağışıklığın doğru yanıt vermesini engeller ve ishal döngüsünü hızlandırır.

2. Floranın Bozulmasına Yol Açan Faktörler

• Ani mama değişiklikleri

• Çiğ et/mikrobiyal yükü yüksek gıdalar

• Aşırı ödül kullanımı

• Antibiyotik tedavileri

• Patojenlerin florayı istila etmesi (Giardia, Clostridium)

• Stres, seyahat, anksiyete

• Kirli su tüketimi

• Parazit enfestasyonları

Bu unsurlar faydalı bakterilerin sayısını azaltır ve zararlı bakterilerin kontrolü ele geçirmesine neden olur.

3. Disbiyozis ve İshal Arasındaki İlişkiDisbiyozis geliştiğinde bağırsak epitel hücreleri yeterince beslenemez, bağırsak duvarı geçirgen hâle gelir (leaky gut) ve emilim bozulur. Bu süreç sonucu:

• dışkı sulu hâle gelir,

• mukus oluşur,

• gaz ve şişkinlik artar,

• dışkılama sıklığı yükselir,

• yemekten sonra hızlı ishal atakları oluşur.

Bu durum özellikle kronik ishalin temel nedenlerinden biridir.

4. Pankreas, Karaciğer ve Safra Sisteminin RolüSindirim sistemi tek bir organın değil, birçok organın ortak çalışmasıyla görev yapar.

• Pankreas, yağ, karbonhidrat ve proteinlerin sindirimi için enzim salgılar. Enzim eksikliği (EPI) yağlı, yağlı parlak dışkı ve ishal oluşturur.

• Karaciğer, toksinleri temizler ve safra üretir. Karaciğer bozukluklarında ishal kronikleşir.

• Safra kanalları, yağ sindirimi için gereklidir. Safra akışı bozulduğunda dışkı açık renkli ve sindirilmemiş olur.

Bu organların herhangi birindeki aksaklık bağırsak florasını bozarak ishal döngüsünü tetikler.

5. Probiyotik ve Prebiyotiklerin EtkisiProbiyotik bakteriler (Lactobacillus, Bifidobacterium, Enterococcus gibi) florayı yeniden düzenler, bağırsaktaki inflamasyonu azaltır ve ishal süresini kısaltır.Prebiyotikler (inülin, MOS, FOS) ise bu yararlı bakterilerin besinidir.

Düzenli probiyotik kullanımı özellikle:

• antibiyotik sonrası ishalde,

• stres kaynaklı ishalde,

• giardia sonrası iyileşme döneminde,

• kronik hassas bağırsak sendromundaçok büyük önem taşır.

Viral ve Bakteriyel Nedenler: Parvo, Corona ve Diğerleri

Köpeklerde ishalin en tehlikeli nedenlerinden bazıları viral ve bakteriyel enfeksiyonlardır. Bu enfeksiyonlar hızlı ilerleme gösterir, ağır ishal, kusma, ateş ve yaşamı tehdit eden komplikasyonlara neden olabilir. Özellikle yavru köpeklerde bağışıklık sistemi henüz tam gelişmediği için viral ve bakteriyel kaynaklı ishaller ölüm oranı yüksek vakalar arasında yer alır.

1. Parvovirüs (Parvo) – En Tehlikeli Viral Neden

Parvovirüs, köpeklerde görülen en ölümcül viral hastalıklardan biridir. Bağırsak epitel hücrelerini ve kemik iliği hücrelerini hedef alarak hızlı çoğalır ve birkaç saat içinde bağırsak yüzeyini tahrip eder.Belirtileri:

• Şiddetli kanlı ishal

• Kötü kokulu, çürük kokusuna benzer dışkı

• Sürekli kusma

• Ateş

• Hızlı dehidrasyon

• Şiddetli halsizlik

• WBC (beyaz kan hücresi) düşüklüğü

Tedavisi çok maliyetlidir ve acil yoğun bakım gerektirir.Aşılanmamış yavrular için hayati tehlike oranı %70’e kadar çıkabilir.

2. Koronavirüs

Coronavirus gastrointestinal formu, parvodan daha hafif seyirlidir ancak genç köpeklerde ciddi ishal oluşturabilir.Belirtileri: hafif-mukuslu ishal, iştah düşüklüğü, bazen kusma.Aşıları mevcuttur ancak temel aşılama protokolünde parvo kadar kritik değildir.

3. Distemper (Gençlik Hastalığı)

Bağırsak sistemini etkileyen viral formlarında ishal görülür. Ancak hastalığın en büyük etkisi sinir sistemi, solunum ve gözlerde ortaya çıkar.Distemper ishal genellikle:

• yeşilimsi,

• kötü kokulu,

• mukusludışkı ile seyreder.

4. Rotavirüs

Özellikle yavrularda hafif–orta şiddetli ishale neden olur. Dehidrasyon riski yüksektir ancak parvo kadar ölümcül değildir.

Bakteriyel Nedenler

1. Clostridium perfringens

Ani başlayan, kötü kokulu ve bazen kanlı ishale yol açar.Stres, ani diyet değişikliği ve düşük kaliteli mamalar tetikler.

2. Salmonella

Çiğ et, kontamine su ve hijyeni bozuk ortamlardan bulaşır.İnsanlara da bulaşabilme riski vardır.Kanlı ishal, ateş ve kusma ile seyreder.

3. Campylobacter

Özellikle barınak köpeklerinde yaygındır.İshal genellikle mukuslu ve kötü kokuludur.

4. E. coli

Bağırsağa yerleştiğinde toksin üretir ve hızla ishal oluşturur.Aşırı su kaybı ve iştahsızlık eşlik eder.

5. Protozoon Nedenler (Bağırsak İlacıyla Düzelenler)

• Giardia: Köpüklü, yağsız, kötü kokulu ishal

• Coccidia: Özellikle yavrularda şiddetli su kaybıHer ikisi de bulaşıcıdır ve evdeki diğer köpeklere yayılabilir.

Parazitlere Bağlı İshal Türleri

Köpeklerde ishalin en sık ve en ciddi nedenlerinden biri bağırsak parazitleridir. Parazitler, bağırsak duvarına yapışarak besinleri çalar, dokuyu tahriş eder, inflamasyon oluşturur ve emilimi bozar. Bu nedenle paraziter ishal, özellikle yavru köpeklerde çok tehlikelidir ve hızlı sıvı kaybına bağlı ölüm riski taşır.

Parazitlere bağlı ishalin en önemli özelliği, çoğu zaman tekrarlayıcı, şiddetli, bazen kanlı ve mukuslu olmasıdır. Aynı zamanda iştahsızlık, kilo kaybı, karın şişliği (“worm belly”), gaz, kötü kokulu dışkı ve halsizlik eşlik eder.

Aşağıda köpeklerde en sık görülen parazit türleri ve ishal üzerindeki etkileri detaylı şekilde listelenmiştir:

1. Yuvarlak Kurtlar (Ascarid – Toxocara spp.)

Yavrularda en yaygın bulunan parazit türüdür.Bağırsakta yoğun şekilde çoğalır ve ciddi besin kaybına yol açar.

Belirtiler:

• ince uzun, spagetti şeklinde kurtların görüldüğü dışkı

• mukuslu veya sulu ishal

• karında şişkinlik

• gelişme geriliği

• halsizlik

Tedavi edilmediğinde bağırsak tıkanmasına bile yol açabilir.

2. Kancalı Kurtlar (Ancylostoma spp.)

Bağırsak duvarına yapışarak kan emerler.Bu nedenle kanlı ishal ve kansızlık en önemli bulgudur.

Belirtiler:

• koyu renkli, kanlı, kötü kokulu dışkı

• diş eti solgunluğu

• halsizlik

• hızlı kilo kaybı

• ciddi dehidrasyon

Yavrularda ölüm riski yüksektir.

3. Kamçılı Kurt (Trichuris vulpis)

Kilit nokta: Kolon ve çekumu etkiler.Kronik kolit benzeri mukuslu ishal oluşturur.

Belirtiler:

• mukuslu, jel kıvamında dışkı

• uzun süreli aralıklı ishal

• tenesmus (sık dışkılama isteği)

• kilo kaybı

Yetişkin köpeklerde sık görülür.

4. Tenyalar (Dipylidium, Taenia türleri)

Pire aracılığıyla bulaşabilir.Genellikle hafif ishal yapar ama kaşıntı ve segment dökme tipiktir.

Belirtiler:

• dışkıda pirinç tanesi gibi segmentler

• ara ara ishal

• anal bölge kaşıntısı

• kilo kaybı

5. Giardia (Giardiasis) – En Yaygın Protozoon İshali

Giardia, bağırsak yüzeyine yapışarak emilimi bozar.Çok bulaşıcıdır ve evdeki diğer hayvanlara geçebilir.

Belirtiler:

• köpüklü, kötü kokulu ishal

• yağsız, mukuslu dışkı

• uzun süren kronik ishal

• gaz ve karın gerginliği

Tedavi edilmezse aylarca sürebilir.

6. Coccidia

Özellikle yavrularda ağır su kaybına neden olur.

Belirtiler:

• sarımsı, su gibi ishal

• ağır dehidrasyon

• halsizlik

• iştahsızlık

Coccidia vakalarında hızlı müdahale hayati önem taşır.

Gıda Alerjisi ve Besin Duyarlılığına Bağlı İshal

Köpeklerde gıda kaynaklı ishal, çoğu zaman fark edilmeyen ancak kronik sindirim sorunlarının temel nedenlerinden biridir. Bağırsak, bağışıklık sisteminin en büyük organı olduğu için gıdalara karşı aşırı duyarlılık veya alerji geliştiğinde ishal sık sık tekrarlayan bir hâle gelir.

Bu durum özellikle belirli protein kaynaklarına karşı hassasiyeti olan köpeklerde görülür. Tavuk, dana eti, süt ürünleri, soya, gluten, yumurta gibi bileşenler bazı köpeklerde bağırsak iltihabı ve kronik ishal oluşturabilir.

1. Gıda Alerjisi Nedir?

Bağışıklık sisteminin belirli bir gıdaya karşı antijen–antikor yanıtı vermesidir.Bu yanıt bağırsakta inflamasyon oluşturarak:

• mukuslu ishal,

• kusma,

• karın ağrısı,

• gaz,

• deri problemleri (kaşıntı, kızarıklık)

gibi belirtilere yol açar.

Gıda alerjileri genellikle uzun süreli, aralıklı ishal oluşturur.

2. Gıda İntoleransı (Duyarlılık)

Alerji gibi bağışıklık temelli değildir.Sindirim sistemi belirli bileşenleri sindiremez veya tolere edemez.

Örneğin:

• laktoz intoleransı → süt ürünlü besinlere bağlı ishal

• yağ intoleransı → yağlı yiyecek sonrası sulu dışkı

• düşük kaliteli protein → sindirilemeyen artıklar → ishal

Bu durumlar genellikle akut başlayan ancak sık tekrar eden ishal ataklarına neden olur.

3. Eliminasyon Diyeti – Altın Standart Teşhis

Gıda alerjilerinin teşhisinde en etkili yöntemdir.8–12 hafta süren bu süreçte:

• tek proteinli mama,

• hipoalerjenik diyet,

• hidrolize protein içeren mamalar

kullanılır.

İshal durursa → problemli gıda netleşir.

4. Gıda Alerjisinin İshal Üzerindeki Tipik Özellikleri

• dışkıda mukus

• aralıklı normal–ishal döngüsü

• gaz ve karında guruldama

• sabah saatlerinde daha belirgin ishal

• deri belirtileri ile birlikte görülmesi

Bu tablo, parazit veya enfeksiyon kaynaklı ishallerden farklıdır.

5. Alerjiye Bağlı İshalin Yönetimi

• tek proteinli hipoalerjenik mamalar

• balık bazlı diyetler

• probiyotik destek

• omega-3 takviyeleri

• irritan gıdalardan kaçınma (tavuk, gluten, süt ürünleri vb.)

Kronik gıda alerjisinde bağışıklık dengesi bozulduğu için destekleyici bakım uzun süreli olmalıdır.

Köpeklerde İshal Tedavi Seçenekleri

Köpeklerde ishal tedavisi, altta yatan nedene göre değişir. Hastalığın şiddeti, ishalin süresi, eşlik eden kusma–ateş–dehidrasyon bulguları, köpeğin yaşı ve genel sağlık durumu tedavi protokolünü doğrudan belirler. Yavru köpeklerde ishal birkaç saat içinde ağır seyreden bir tabloya dönüşebileceği için tedavi çok daha agresif ve acil yapılır.

Tedavi yaklaşımı genellikle 5 ana hedef üzerinden planlanır:

1. Sıvı kaybını durdurmak ve elektrolit dengesini düzeltmek

2. Bağırsak hareketlerini stabilize etmek

3. Altta yatan nedeni (viral, bakteriyel, paraziter) ortadan kaldırmak

4. Bağırsak florasını iyileştirmek

5. Bağırsak mukozasının onarımını desteklemek

Aşağıdaki tablo, klinik pratikte kullanılan en yaygın tedavilerin kapsamlı bir özetidir:

Tablo: Köpeklerde İshal Tedavi Seçenekleri ve Kullanım Alanları

Tedavi Yöntemi	Ne Zaman Kullanılır?	Açıklama
Oral sıvı ve elektrolit takviyesi	Hafif–orta ishalde, kusma yoksa	Dehidrasyonu önler, bağırsak fonksiyonlarını dengeler. Evde uygulanabilir.
Damar içi sıvı (IV serum)	Şiddetli ishal, kusma, kanlı ishal, yavrular	En hızlı ve etkili sıvı desteğidir. Hayati öneme sahiptir.
Probiyotik ve prebiyotikler	Akut ve kronik ishalde	Bağırsak florasını düzenler, ishalin süresini kısaltır, nüksü önler.
Antiparaziter ilaçlar	Parazit tespit edildiğinde	Giardia, kancalı kurt, ascarid vb. durumlarda zorunlu tedavi.
Antibiyotikler	Bakteriyel gastroenteritte	Salmonella, Campylobacter, Clostridium gibi patojenlerde kullanılır.
Antiviral destek	Parvo, distemper şüphesinde	Direkt antiviral yoktur; yoğun bakım ve destek tedavisi uygulanır.
Gastrointestinal diyet mamaları	Tüm ishal türlerinde	Düşük yağlı, kolay sindirilen, bağırsak dostu içerikler.
Mide asit düzenleyiciler / antiemetikler	Kusmayla birlikte ishalde	Kusmayı durdurarak sıvı kaybını azaltır, mideyi rahatlatır.
Bağırsak hareket düzenleyiciler	Uygun vakalarda	Bağırsak motilitesini düzenler; ancak her vakada önerilmez.
Plazma / kan desteği	Şiddetli parvo, ağır kanlı ishal	Yaşam kurtarıcı olabilir; özellikle yavrularda.

Bu tedavilerin doğru kombinasyonu, ishalin hem hızlı kontrol altına alınmasını hem de nükslerin engellenmesini sağlar. Özellikle viral ve paraziter kaynaklı ishallerde tek bir tedavi yöntemi yetersiz kalabilir; çok yönlü, agresif ve yoğun bir protokol gerekir.

Evde Uygulanabilecek Destekleyici Yöntemler

Evde uygulanabilecek destek yöntemleri, hafif ve orta şiddetli ishal vakalarında iyileşme sürecini hızlandırır, bağırsak florasını düzenler ve köpeğin sıvı kaybını dengeler. Ancak kanlı ishal, şiddetli kusma, aşırı halsizlik, 3’ten fazla kusma atağı, yavru köpeklerde ishal veya 24 saatten uzun süren ağır ishal durumlarında evde bakım yerine mutlaka veteriner müdahalesi gereklidir.

Evde uygulanabilecek yöntemleri en kapsamlı hâliyle aşağıda sıralıyorum:

1. Geçici Bağırsak Dinlendirme (12–18 saat)

Yetişkin köpeklerde kısa süreli açlık, bağırsakların kendini toplamasını sağlar.Yavrularda açlık uygulanmaz, kan şekeri hızla düşer.

2. Sıvı ve Elektrolit Takviyesi

İshalde en büyük tehlike dehidrasyondur.Evde uygulanabilecek takviyeler:

• köpekler için özel elektrolit solüsyonları

• az tuzlu tavuk/balık suyu

• küçük ve sık su içirme

Kusma varsa su hızlı verilmemeli, yudum yudum verilmelidir.

3. Probiyotik Kullanımı

Köpeklerde ishalin en etkili tamamlayıcı tedavisidir.Özellikle şu durumlarda çok etkili:

• mama değişikliği sonrası ishal

• stres kaynaklı ishal

• giardia tedavisi sonrası flora bozukluğu

• antibiyotik kullanımı sonrası

Probiyotik, bağırsak florasını kısa sürede toparlar ve ishal süresini ciddi oranda kısaltır.

4. Evde Hazırlanabilen Hafif Diyet

En etkili karışım:

• haşlanmış pirinç

• haşlanmış yağsız tavuk/hindi/balık

• az miktarda kabak püresi

Ayrıca:

• patates püresi

• haşlanmış havuç

• az yağlı yoğurt (laktoz dayanımı varsa)

Bağırsakları rahatlatır, dışkıyı toparlar.

5. Kemik Suyu

Kolajen ve aminoasit bakımından zengindir.Bağırsak mukozasını iyileştirir, su dengesini korur.Evde hazırlanacaksa tuzsuz olmalıdır.

6. Prebiyotik Lif Desteği

• kabak püresi

• psyllium

• haşlanmış yulaf

Bağırsaktaki fazla suyu tutar, dışkıyı şekillendirir.

7. Ani Mama Değişikliğinden Kaçınma

Mama değişikliğinde en az 7 günlük geçiş protokolü uygulanmalıdır.

8. Hijyen Yönetimi

İshal bulaşıcı olabileceği için:

• mama ve su kapları günlük yıkanmalı

• dışkı hemen toplanmalı

• evde birden fazla köpek varsa alanları ayrılmalı

Özellikle giardia ve coccidia vakaları çevreye çok bulaşıcıdır.

9. Rahat ve Sessiz Bir Ortam

Stres bağırsak hareketlerini hızlandırdığı için, sessiz bir alan ve düzenli günlük rutin iyileşmeyi hızlandırır.

10. Gözlem ve Kayıt Tutma

Evde bakım uygularken şu bilgileri takip etmek önemlidir:

• dışkının rengi ve kıvamı

• dışkılama sıklığı

• su tüketimi

• iştah

• aktivite seviyesi

• eşlik eden kusma/ateş

Bu bilgiler veterinere verildiğinde teşhis çok kolaylaşır.

İshalde Sıvı Kaybı ve Elektrolit Dengesi

İshalde en büyük tehlike, enfeksiyonun kendisinden çok hızlı sıvı kaybıdır (dehidrasyon). Köpeklerde su kaybı, dışkının sulu ve yoğun şekilde çıkmasıyla hızla gelişir; özellikle kusma da eşlik ediyorsa tablo birkaç saat içinde kritik seviyeye ulaşabilir. Dehidrasyon yalnızca su kaybı değil; sodyum, potasyum, klor, magnezyum ve kalsiyum gibi elektrolitlerin de kaybı anlamına gelir.

Elektrolitler, hücrelerin çalışması, sinir iletimi, kas kasılması, kan basıncının düzenlenmesi, kalp ritmi ve organ fonksiyonları için zorunludur. Bu nedenle elektrolit dengesinin bozulması yalnızca bağırsak sistemini değil, tüm vücudu etkiler.

1. İshalin Neden Olduğu Kritik Sıvı Kayıpları

İshal sürecinde:

• Bağırsak suyun emilimini azaltır

• Bağırsak duvarı suyu geri emmek yerine dışarı atar

• Dışkı su oranı %70–90’a kadar çıkabilir

• Hücre içi ve hücre dışı sıvı dengesi bozulur

Bu nedenle ishal nedeniyle kaybedilen suyun geri kazanılması, tedavinin en önemli adımıdır.

2. Elektrolit Dengesizliğinin Belirtileri

• Ağız içinin yapışkan ve kuru olması

• Deri elastikiyetinde azalma

• Gözlerin çökük görünmesi

• Nabız zayıflığı

• Hızlı kalp atışı

• Kas titremeleri

• Halsizlik, ayakta duramama

• Bilinç bulanıklığı

• Şok tablosu (ileri vakalarda)

Bu belirtiler özellikle yavru ve yaşlı köpeklerde ölümcül olabilir.

3. Evde Sıvı Desteği Ne Zaman Yeterlidir?

• Hafif derecede ishal

• Kusmanın olmaması

• Köpeğin su içebilmesi

• Enerji seviyesinin normal olması

Bu tür durumlarda evde:

• elektrolit karışımları,

• tavuk/balık suyu,

• sık ve az miktarda temiz içme suyu

verilebilir.

4. Ne Zaman Veterinerde IV Sıvı Şarttır?

Aşağıdaki durumlarda evde bakım YETERSİZDİR:

• 24 saatten uzun süren sulu ishal

• 3’ten fazla kusma

• Kanlı ishal

• Yavru köpeklerde her türlü ishal

• Köpeğin su içmeyi reddetmesi

• Aşırı halsizlik

• Ateş

• Gözlerin çökmesi

• Deri turgor testinin gecikmesi

Bu durumda damar içi sıvı (IV serum) hayati önem taşır.

5. IV Sıvı Tedavisinin Önemi

Veteriner kliniğinde verilen IV sıvılar:

• hızlı şekilde damar sistemine geçer

• hücrelerin çalışmasını düzeltir

• kan basıncını düzeltir

• elektrolit dengesini sağlar

• toksin birikimini azaltır

• böbrek ve karaciğeri korur

Özellikle parvo, ağır bakteriyel enfeksiyon, kancalı kurt, pankreatit gibi durumlarda IV sıvı tedavisi yaşam kurtarıcıdır.

Yavru ve Yaşlı Köpeklerde İshalin Riskleri

Yavru ve yaşlı köpeklerde ishal sıradan bir sindirim sorunu değildir; hayati risk taşıyan acil bir durumdur.Bu iki yaş grubu, bağışıklık sistemi ve organ fonksiyonları açısından ishalin etkilerine karşı çok daha savunmasızdır.

1. Yavru Köpeklerde İshalin Riskleri

Yavru köpeklerde:

• Bağışıklık sistemi tam gelişmemiştir

• Vücut sıvı rezervi çok düşüktür

• Kan şekeri hızla düşer

• Enfeksiyonlara karşı direnç minimaldir

• Parvo ve corona ölüm oranı yüksektir

Yavru köpeklerde ishalin en tehlikeli yönü dakikalar–saatler içinde ilerlemesidir.

Riskler:

• çok hızlı dehidrasyon

• kan şekeri düşmesi (hipoglisemi)

• şok tablosu

• ağır elektrolit kaybı

• kanlı ishal

• kusma ile birlikte organ hasarı

• ölüm riski (özellikle parvo durumunda)

Yavru köpekte her ishal acil durumdur.

2. Yaşlı Köpeklerde İshalin Riskleri

Yaşlı köpeklerde ishal:

• organ fonksiyonlarını hızla bozar

• kronik hastalıkları tetikler

• böbrek ve karaciğer yetersizliğini kötüleştirir

• daha hızlı dehidrasyon oluşturur

• toparlanma süresi uzundur

Yaşlı köpeğin ishal olması çoğu zaman “altta yatan bir hastalık” göstergesidir:

• böbrek yetmezliği

• karaciğer hastalığı

• tiroit bozuklukları

• tümörler

• pankreatit

• IBD

• gıda alerjileri

Bu nedenle acil veteriner kontrolü şarttır.

Sıkça Sorulan Sorular (FAQ)

Aşağıdaki 25 soru H3 formatında, numarasız, tamamen detaylı ve profesyonel anlatımla hazırlanmıştır.

Köpeğimde ishal başladığında ilk yapmam gereken nedir?

İlk adım durumu sakin bir şekilde gözlemlemektir. Dışkının rengi, kokusu, mukus ya da kan içerip içermediği, eşlik eden kusma veya halsizlik olup olmadığı mutlaka not edilmelidir. Kusma yoksa su ve elektrolit takviyesi yapılabilir. Yavru köpeklerde ise zaman kaybetmeden veterinere gidilmelidir.

Köpeklerde ishal kaç gün sürerse tehlikeli hâle gelir?

Hafif ishaller 24 saat içinde düzelebilir, ancak 24–48 saatten uzun süren her ishal ciddiye alınmalıdır. Özellikle su içmeyen, kusan veya halsizleşen köpeklerde saatler bile kritiktir.

Köpeğim kanlı ishal oldu, bu ne anlama gelir?

Kanlı ishal; parvovirüs, kancalı kurtlar, bağırsak iltihabı, ülser, toksin veya ciddi bakteriyel enfeksiyon gibi acil durumların belirtisidir. Kanlı ishal her zaman acil değerlendirme gerektirir.

İshal ile birlikte kusma varsa ne yapmalıyım?

Kusma ile birlikte olan ishal çok hızlı dehidrasyon yapar. Köpeğin su içmesi mümkün olmayabilir. Bu durumda evde müdahale yerine acilen veterinerde IV sıvı verilmelidir.

Hangi renk dışkı tehlikeli kabul edilir?

• Siyah (melena): İç kanama

• Kırmızı: Alt bağırsak kanaması

• Sarı: Giardia/bağırsak florası bozukluğu

• Gri/soluk: Pankreas veya safra problemiRenk, altta yatan nedeni belirlemede çok önemlidir.

Giardia köpeklerde ishal yapar mı?

Evet. Giardia köpüklü, kötü kokulu, yağsız ishal oluşturur ve çok bulaşıcıdır. Tedavi edilmezse kronikleşir.

Mama değişikliği ishal yapar mı?

Ani mama değişikliklerinde bağırsak florası dengesizleşir ve ishal oluşur. Mama değişikliği en az 7 günlük geçiş protokolüyle yapılmalıdır.

Probiyotik ishalde gerçekten işe yarar mı?

Kesinlikle. Probiyotikler bağırsak florasını düzenler, inflamasyonu azaltır ve ishalin süresini kısaltır. Özellikle stres ve gıda değişimi sonrası oluşan ishalde etkilidir.

Köpeğim çim yiyor, bu ishal belirtisi mi?

Evet olabilir. Çim yeme davranışı mide–bağırsak rahatsızlığının erken işaretidir. Kusma ve ishal öncesi sık görülür.

Evde tavuk-pirinç diyeti her ishali düzeltir mi?

Hayır. Hafif vakalarda etkili olabilir ancak parvo, parazit, toksin veya pankreatit gibi ciddi nedenlerde hiçbir faydası olmaz.

Köpeğim su içmiyor, ne yapmalıyım?

Bu acil durumdur. Köpeğin su içmemesi dehidrasyonun başladığını gösterir. IV sıvı tedavisi gereklidir.

Köpeğim ishalken normal mama verebilir miyim?

Genellikle hayır. İlk 12–18 saat hafif bağırsak dinlendirme (yavrular hariç), ardından gastrointestinal diyet önerilir.

Köpeklerde ishal ateş yapar mı?

Evet. Viral ve bakteriyel enfeksiyonlarda ishal genellikle ateş ile birlikte seyreder.

Köpeğim ishal ama enerjisi normal, bu iyi bir işaret mi?

Hafif ishal olabilir ancak yine de gözlem gereklidir. Enerjisi iyi olsa dahi belirti birden ağırlaşabilir.

Köpeğim dışkısında beyaz jel gibi mukus var, neden?

Bu kolit işaretidir. Bağırsak inflamasyonu nedeniyle mukus salgısı artar.

Köpeklere ishal için ilaç verebilir miyim?

İnsan ilaçları kesinlikle verilmez. Yanlış ilaç ölümcül olabilir. Köpekler için reçeteli ilaçlar yalnızca veteriner tarafından verilmelidir.

Parazit kaynaklı ishal nasıl anlaşılır?

Mukuslu, kötü kokulu, aralıklı veya kronik ishal sıklıkla parazit kökenlidir. Dışkıda kurt parçaları görülebilir veya mikroskobik test pozitif çıkar.

Stres ishal yapabilir mi?

Evet. Taşınma, yalnızlık, yüksek ses, seyahat gibi durumlar bağırsak hareketlerini hızlandırır ve ishal oluşturur.

Yavru köpeklerde ishal neden bu kadar tehlikelidir?

Yavruların su rezervi çok düşüktür. Parvo ve parazit yükü daha ağır seyreder. Dehidrasyon çok hızlı gelişir.

Köpeğimin ishalinin nedeni alerji olabilir mi?

Evet. Aralıklı, uzun süreli, mukuslu ishal gıda alerjisinin tipik belirtisidir. Eliminasyon diyeti teşhis için gereklidir.

İshal sırasında köpeğime süt verebilir miyim?

Hayır. Süt ve süt ürünleri çoğu köpekte laktoz intoleransı nedeniyle ishali ağırlaştırır.

Köpeklerde ishal bulaşıcı mıdır?

Giardia, coccidia, parvo, salmonella gibi birçok neden bulaşıcıdır. Hijyen çok önemlidir.

İshalde ne zaman antibiyotik kullanılır?

Sadece bakteriyel enfeksiyon kanıtlandığında. Her ishale antibiyotik uygun değildir.

Kronik ishal sonunda hangi hastalıklar çıkabilir?

IBD, pankreas yetmezliği, gıda alerjisi, tümörler ve hormonal hastalıklar kronik ishalin altında yatan neden olabilir.

İshal tamamen düzelince normal mamaya ne zaman dönülür?

Genelde 3–5 gün sonra yavaş yavaş geçiş yapılır.

Sources

• American Veterinary Medical Association (AVMA)

• Merck Veterinary Manual

• World Small Animal Veterinary Association (WSAVA)

• Cornell University College of Veterinary Medicine – Canine Gastroenterology

• Centers for Disease Control and Prevention (CDC) – Pet-Related Zoonotic Diseases

• Mersin VetLife Veterinary Clinic – https://share.google/XPP6L1V6c1EnGP3Oc