Kedilerde Karma Aşı (FVRCP) Hakkında Her Şey – Eksiksiz Bilgilendirme İçeriği
- VetSağlıkUzmanı
- 15 de nov.
- 21 min de leitura
Atualizado: 18 de nov.
Kedilerde Karma Aşı Nedir?
Kedilerde karma aşı, uluslararası standartlarda “FVRCP” olarak bilinen; Feline Viral Rhinotracheitis, Calicivirus ve Panleukopenia virüslerine karşı güçlü koruma sağlayan temel korunma protokolüdür. Bu üç hastalık, kedilerde hızlı yayılım gösteren, çoğu zaman ölümcül seyredebilen ve çevre koşullarına oldukça dayanıklı virüslerdir. Özellikle yavru kedilerde bağışıklık sistemi tam gelişmediği için hastalığa yakalanma riski yüksek olduğundan, karma aşı sağlıklı bir yaşamın en kritik adımlarından biri olarak kabul edilir.
Karma aşının amacı kediyi virüslerle karşı karşıya gelmeden önce bağışıklık sistemini eğitmek, yani hastalık etkenlerinin zararsız parçalarıyla vücudu kontrollü şekilde tanıştırarak koruyucu antikor oluşumunu sağlamaktır. Bu antikorlar uzun süreli bağışıklık sağlar ve kedinin hastalıkla karşılaştığında çok daha hafif atlatmasına veya hiç hastalanmamasına yardımcı olur.
Aşının “zorunlu” kabul edilmesinin sebebi; bu üç virüsün hem ev kedilerinde hem de sokak popülasyonunda çok yaygın olması, virüslerin eşyalar, giysiler ve ayakkabılar aracılığıyla bile eve taşınabilmesidir. Yani kedinin dışarı çıkmaması hastalığa yakalanma riskini ortadan kaldırmaz. Bu nedenle dünyanın her ülkesinde karma aşı kedilerin temel aşılama protokolünün merkezinde yer alır.
Karma aşının düzenli uygulanması sadece kediyi değil, aynı evdeki diğer kedileri ve toplu yaşam alanlarındaki tüm popülasyonu da korur. Özellikle barınak, yuva ve foster ortamlarında viral yayılım çok yüksek olduğundan karma aşı koruyucu bariyer görevi görür. Bu yönüyle yalnızca bireysel değil toplumsal sağlık açısından da önem taşır.
Aşının hepatik, böbrek veya immün baskılanmış kedilerde bile uygun doz ve zamanlama ile güvenli şekilde kullanılabilmesi, karma aşının veteriner koruyucu hekimlikteki yerini daha da güçlendirir. Güvenli ve etkili olduğu onlarca yıldır klinik çalışmalarla doğrulanmıştır ve günümüzde tüm veteriner aşı takvimlerinin temel taşlarından biridir.
Karma aşının içeriği, kedilerin en sık karşılaştığı ve en tehlikeli virüslere karşı bağışıklık geliştirilecek şekilde özel olarak formüle edilmiştir. Aşının kapsamı üç ana viral bileşenden oluşur:
Feline Viral Rhinotracheitis (FHV-1 / Herpesvirus)Üst solunum yolu enfeksiyonlarının en önemli nedenidir. Göz, burun ve boğaz dokularını etkiler; ağır vakalarda akciğerlere iner. Aşı, virüsün yüzey proteinlerini bağışıklık sistemine tanıtarak koruma sağlar.
Feline Calicivirus (FCV)Ağız ülserleri, ateş, eklem ağrısı, solunum problemleri ve bazı suşlarda akciğer ödemi gibi ciddi tabloya yol açabilir. Calicivirus çok farklı mutant suşlara sahip olduğundan karma aşı, geniş spektrumlu antijenlerle desteklenmiş formül içerir.
Feline Panleukopenia (FPV / Parvovirus)Kedilerde ölüm oranı en yüksek viral hastalıklardan biridir. Bağırsak sistemi, kemik iliği ve bağışıklık hücrelerini hedef alır. Çevre koşullarına aşırı dayanıklıdır; aylarca yüzeylerde canlı kalabilir. Aşı, bu virüsün modifiye veya inaktive edilmiş formunu içererek güçlü ve uzun süreli bağışıklık oluşturur.
Aşı vücuda uygulandığında bağışıklık sistemi viral bileşenleri “zararsız yabancı ajan” olarak tanır. Bu tanıma süreci sırasında:
Makrofajlar ve dendritik hücreler antijenleri analiz eder.
T yardımcı hücreleri aktive olur.
B lenfositler antikor üretmeye başlar.
Hafıza hücreleri oluşturulur.
Bu hafıza hücreleri yıllarca vücutta kalır ve kedi gerçek virüsle karşılaştığında çok hızlı savunma yanıtı oluşmasını sağlar. Bu mekanizma hastalığın görülme şiddetini dramatik şekilde azaltır.
Bazı karma aşılar “modifiye canlı” (MLV) bazıları ise “inaktif” formda hazırlanır.
Modifiye canlı aşılar daha güçlü ve uzun süreli bağışıklık sağlar.
İnaktif aşılar bağışıklığı daha güvenli fakat bir miktar daha kısa süreli oluşturur.
Veteriner klinikleri kedinin yaşı, genel sağlık durumu, yaşam koşulları ve bağışıklık sistemi durumuna göre hangi formun uygun olacağına karar verir.
Sonuç olarak karma aşının etki mekanizması tamamen bilimsel temellere dayanır; amaç bağışıklık sistemini doğal enfeksiyondan çok daha güvenli bir şekilde eğitmek, güçlendirmek ve kediyi uzun vadeli olarak korumaktır.
Kedilerde Karma Aşı Hangi Hastalıklara Karşı Korur? (Endikasyonlar)
Kedilerde karma aşı (FVRCP), kedilerin yaşamı boyunca karşılaşma ihtimali en yüksek ve en tehlikeli üç viral hastalığa karşı koruma sağlar. Bu hastalıkların her biri kediler arasında hızla yayıldığı, ağır klinik tablolara yol açtığı ve ölüm oranlarının yüksek olduğu için karma aşının koruma alanı son derece kritiktir. Aşının endikasyonlarını tek tek detaylandırmak, korunma gerekliliğini daha net ortaya koyar.
1. Feline Viral Rhinotracheitis (FHV-1 / Herpesvirus Enfeksiyonu)Bu virüs, üst solunum yolu enfeksiyonlarının en önemli nedenlerinden biridir. Göz akıntısı, burun tıkanıklığı, ateş, iştahsızlık ve ağır solunum güçlüğü gibi bulgular oluşturur. Özellikle yavru kedilerde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Virüs, stresle nüks eden latent enfeksiyon oluşturabilir; yani bir kez enfekte olan kedide virüs ömür boyu saklanabilir. Karma aşı, bu virüse karşı güçlü bir bağışıklık yanıtı oluşturarak hastalığın oluşma riskini büyük ölçüde azaltır ve şiddetini düşürür.
2. Feline Calicivirus (FCV)Calicivirus, kedilerde ağız ülserleri, salya artışı, topallık, eklem ağrısı, yüksek ateş ve bazı suşlarda akciğer ödemi gibi ciddi sonuçlar doğurabilen bir virüstür. Hastalık farklı mutant suşlarla seyrettiği için klinik tablo her zaman aynı değildir. Bu nedenle aşının geniş spektrumlu formda hazırlanması büyük avantaj sağlar. Özellikle barınak ve yuvalarda calicivirus salgınları çok yaygındır ve karma aşı bu salgınların önlenmesinde en etkili koruyucu yöntemdir.
3. Feline Panleukopenia (FPV / Parvovirus) Panleukopenia, kedilerde en ölümcül viral hastalıklardan biridir. Bağışıklık sistemini çökerten, bağırsak hücrelerini yok eden ve ağır kusma–ishal tablosuyla hızla ilerleyen bir enfeksiyondur. Ölüm oranı yavru kedilerde çok yüksektir. Virüs çevreye çok dayanıklı olduğu için aylar boyunca yüzeylerde kalabilir; yani kedinin virüsle karşılaşması için dışarı çıkmasına bile gerek yoktur. Karma aşı, panleukopenia virüsüne karşı oluşturduğu güçlü bağışıklık ile bu hastalığın görülme olasılığını dramatik biçimde azaltır.
Bu üç hastalığın ortak yönü, tedavi edilebilir olmaları değil, önlenebilir olmalarıdır. Bu nedenle dünya veteriner otoriteleri, FVRCP karma aşısını “core vaccine”—yani her kedinin mutlaka olması gereken temel aşılardan biri olarak tanımlar. Hem ev kedilerinde hem dış mekân kedilerinde, hem yavrularda hem yetişkinlerde koruma gerekliliği aynıdır. Aşının en büyük endikasyonu, bu hastalıkların yaygınlığı ve hızlı bulaşma potansiyelidir.
FVRCP Aşısının Gerekliliği ve Viral Enfeksiyon Döngüsü
Kedilerde karma aşının gerekliliğini anlamanın en doğru yolu, virüslerin yaşam döngüsünü ve bir kediden diğerine nasıl geçtiğini incelemektir. Viral enfeksiyonlar, bakteriyel enfeksiyonlara göre çok daha hızlı yayılır ve çok daha ağır sonuçlar bırakır. Bu nedenle aşı, enfeksiyon döngüsünü kırmanın tek etkili yöntemidir.
1. Virüsün Giriş Noktası ve YayılımıFHV-1 ve calicivirus gibi solunum yolu virüsleri kedilere çoğunlukla:
burun akıntısı,
göz akıntısı,
salya,
dışkı,
ortak su ve mama kapları,
barınak kafesleri,
hava yoluyla damlacık şeklinde
geçer. Bu virüsler, kedinin vücuduna girdikten sonra üst solunum yollarından hızlıca çoğalmaya başlar. Bağışıklık sistemi güçlü değilse hastalık çok kısa sürede ağırlaşabilir.
Panleukopenia virüsü ise çok daha agresiftir. Dışkı ve çevresel kontaminasyon en önemli bulaş kaynaklarıdır. Virüs yüzeylerde, mama kaplarında, giysilerde, ayakkabılarda aylarca canlı kalabilir. Bu da eve hiç çıkmayan kedilerin bile enfeksiyona maruz kalmasına sebep olabilir.
2. Üreme ve Vücutta Tahribat DöngüsüVirüsler vücuttaki sağlıklı hücrelere girerek kendi genetik materyalini kopyalar ve hücreyi patlatarak yayılır.
FHV-1 göz, burun ve boğaz epitellerini hedef alır.
Calicivirus ağız mukozası ve eklem dokularına zarar verir.
Panleukopenia bağırsak hücrelerini ve kemik iliği dokusunu yok eder.
Bu döngü kısır bir çark gibidir: virüs çoğaldıkça hücreler ölür, hastalık ağırlaşır, bağışıklık sistemi zayıflar ve virüs daha da hızlı çoğalır.
Aşı uygulanmadığında bu döngü kontrol edilemez.
3. Latent Enfeksiyon ve Nüks Riski Herpesvirusun en tehlikeli yönü, vücutta ömür boyu gizli kalabilmesidir. Stres, soğuk, başka hastalıklar veya bağışıklık zayıflığı bu virüsü tekrar aktif hale getirir. Aşılama, bu nükslerin şiddetini büyük ölçüde azaltır.
4. Aşının Enfeksiyon Döngüsünü Kırma Mekanizması FVRCP aşısı vücuda verildiğinde bağışıklık sistemi virüslerin antijenleri ile kontrollü şekilde karşılaşır. Bu karşılaşma sonucunda:
antikorlar oluşur,
T hücreleri aktifleşir,
hafıza hücreleri oluşur,
gerçek enfeksiyonla karşılaşıldığında hızlı savunma başlar.
Böylece virüsün çoğalma döngüsü başlamadan durdurulur. Virüs giriş yapsa bile yayılma şansı bulamaz.
5. Aşının Zamanında Yapılmamasının Riskleri Aşısız kedilerde enfeksiyon döngüsü çok hızlı başlar. Özellikle yavrularda panleukopenia gibi hastalıklar çoğu zaman ilk 48 saat içinde geri dönüşü olmayan hasarlar bırakır. Bu nedenle gecikme ciddi risk taşır. Aşı yalnızca koruma sağlamaz, aynı zamanda hastalığın yayılım zincirini de kırar.
Sonuç olarak FVRCP karma aşı, virüslerin biyolojik döngüsünü kıran ve kediyi ömür boyu ağır enfeksiyonlardan koruyan en etkili savunma sistemidir. Gerekliliği yalnızca bir “öneri” değil, bilimsel temele dayanan zorunlu bir koruyucu hekimlik uygulamasıdır.
Kedilerde Karma Aşı Uygulama Yöntemi (Adım Adım)
Kedilerde karma aşının uygulanışı, yalnızca enjeksiyon yapmaktan ibaret bir işlem değildir. Aşı, doğru teknikler, uygun doz, sterilizasyon prensipleri, kedinin genel sağlık değerlendirmesi ve uygulama sonrası gözlem gibi birçok aşamadan oluşur. Aşağıda karma aşının bilimsel ve klinik standartlara göre adım adım nasıl uygulanması gerektiği ayrıntılı şekilde yer almaktadır.
1. Klinik Ön Değerlendirme
Aşı uygulamasından önce kedinin genel sağlık durumu mutlaka değerlendirilir.Bu süreçte:
Vücut ısısı ölçülür.
Nabız ve solunum sayısı kontrol edilir.
Göz, burun, ağız ve kulak muayenesi yapılır.
Lenf düğümleri palpe edilir.
Susuzluk durumu ve mukozalar kontrol edilir.
Parazit varlığı (kıl kurdu, pire, bit) sorgulanır.
Bu aşama, “gizli enfeksiyonların” aşı yan etkilerini ağırlaştırmasını önlemek için önemlidir.
2. Aşının Hazırlanması
Karma aşı genellikle dondurularak kurutulmuş (liyofilize) antijen ve sıvı çözücü olarak iki ayrı flakonda bulunur.Uygulamadan hemen önce:
Çözücü flakon tamamen steril enjektöre çekilir.
Liyofilize tozun bulunduğu flakona aktarılır.
Flakon hafifçe çalkalanmadan yavaşça çevrilerek homojen hale getirilir.
Uygulama dozu tam olarak enjektöre geri çekilir.
Bu işlemden sonra aşı 10–20 dakika içinde uygulanmalıdır; aksi halde antijen yapısı bozulabilir.
3. Uygulama Bölgesinin Seçimi
Karma aşı genellikle:
Subkutan (SC) — deri altınayöntemiyle uygulanır.
Klinik tercihler genellikle:
kürek kemiklerinin altındaki gevşek deri (scruff)
yan göğüs bölgesi
karın yan duvarı
üzerinde yoğunlaşır.Bazı klinikler ileride tümör (fibrosarkom riski) takibi kolay olsun diye sol veya sağ tarafa belirli bir standart getirir. Bu tıbbi bir protokoldür.
4. Derinin Hazırlığı ve Sterilizasyon
Aşı bölgesi:
alkol veya antiseptik solüsyonla temizlenir,
kıllar hafif aralanarak deri yüzeyi görünür hale getirilir,
uygulama öncesi bölgenin kuru olduğundan emin olunur.
Alkol tamamen kurumadan enjeksiyon yapılması kedide tahriş veya acıya neden olabilir.
5. Enjeksiyon Tekniği
Aşı uygulanırken:
Deri parmaklarla hafifçe kaldırılır.
İnce uçlu 23–25G iğne ile deri altı “çadır” bölgesine giriş yapılır.
Aşı yavaşça enjekte edilir.
Enjeksiyon sonrası bölge hafifçe tutulur ancak masaj yapılmaz.
Kedilerde enjeksiyon sırasında kaçma refleksi yüksektir; bu nedenle uygun sabitleme (restraining) tekniği uygulanır. Amaç kediyi strese sokmadan güvenli şekilde işlemi tamamlamaktır.
6. Aşı Sonrası Gözlem
Uygulama sonrası kedi 10–15 dakika klinikte bekletilir.Bu süreçte:
alerjik reaksiyon belirtileri
aşırı huzursuzluk
solunumda zorlanma
dudak ve göz çevresinde şişme
aşırı salya
gibi erken uyarı işaretleri takip edilir.Bu belirtilerin çoğu nadirdir, ancak erken müdahale her zaman güvenlik açısından önemlidir.
7. Aşı Kayıtlarının İşlenmesi
Aşı uygulama tarihi, seri numarası, son kullanma tarihi ve aşıyı uygulayan klinik mutlaka kayıt altına alınır. Kedinin sağlık karnesine işlenmesi uluslararası standart bir uygulamadır.
Karma Aşı Uygulaması Öncesi Yapılması Gereken Hazırlıklar
Aşı uygulaması öncesinde kedinin vücudunun bağışıklık yanıtını en iyi şekilde oluşturabilmesi için belirli hazırlık aşamaları vardır. Bu hazırlıklar hem aşının etkinliğini yükseltir hem de yan etki riskini azaltır. Aşağıda uygun hazırlık sürecinin tüm detayları yer almaktadır.
1. İç ve Dış Parazit Kontrolü
Aşı öncesi en önemli adımlardan biri kediyi parazitlerden arındırmaktır. Pire, bit, kene ve bağırsak parazitleri bağışıklık sistemini zayıflatır ve aşının etkisini azaltır. Bu nedenle:
Aşıdan 7–10 gün önce iç parazit uygulaması
Gerek varsa dış parazit uygulaması
yapılması önerilir.
Yavru kedilerde parazit yoğunluğu çok daha yüksek olduğu için bu adım daha kritik hale gelir.
2. Kedinin Aç veya Tok Olma Durumu
Aşı öncesi kedinin aç olmasına gerek yoktur.Tam aksine:
Aşılama sırasında kan şekeri düşmemesi
Stres kaynaklı mide bulantısının engellenmesi
için kedinin hafif tok olması önerilir.
3. Stres Faktörlerinin Azaltılması
Kedilerde stres bağışıklık yanıtını düşüren en önemli faktörlerdendir.Bu nedenle:
Taşıma kutusunun önceden hazırlanması
Evden çıkmadan önce kısık ses ve sakin ortam sağlanması
Taşıma kutusuna aşina olması için birkaç gün önceden açık bırakılması
Araç yolculuğunda ani fren ve sarsıntılardan kaçınılması
gibi basit adımlar bile aşı sürecinin çok daha sorunsuz geçmesini sağlar.
4. Ateş, İshal, Kusma, Öksürük Gibi Belirtilerin Kontrolü
Aşı yalnızca tamamen sağlıklı kedilere uygulanmalıdır.Aşağıdaki belirtiler varsa aşı ertelenir:
yüksek ateş
yoğun göz veya burun akıntısı
iştahsızlık
kusma veya ishal
halsizlik
solunum zorluğu
Bu belirtiler varken yapılan aşı, bağışıklık yanıtını oluşturmaz ve kediyi riske atar.
5. Aşı Geçmişinin Kontrolü
Yavru kedilerde:
6–8 haftalıkken ilk doz
3–4 hafta arayla toplam üç doz
1 yaşında rapel
Yetişkin dönemde yıllık tekrar
gibi bir program vardır. Bu takvim klinik tarafından doğrulanmalı ve eksik dozlar tamamlanmalıdır.
6. Hamilelik ve Emzirme Durumunun Değerlendirilmesi
Hamile kedilerde bazı modifiye canlı aşılar kullanılmayabilir.Bu nedenle:
hamilelik şüphesi
emzirme dönemi
yeni doğum yapmış olma
durumlarında aşılama planlaması özel olarak yapılır.
7. Yeni Sahiplenilmiş Kedilerde Karantina ve Test Süreci
Barınaktan veya sokaktan yeni gelen kedilerde:
7–14 gün gözlem
FeLV–FIV testleri
Genel sağlık taraması
tamamlanmadan aşı yapılmaz. Bu süreç hem kedinin hem de evdeki diğer kedilerin korunması içindir.
Kedilerde Karma Aşı Uygulama Sıklığı ve Koruma Süresi
Karma aşının en kritik noktalarından biri doğru uygulama sıklığı ve koruma süresinin tam olarak anlaşılmasıdır. Aşı yalnızca doğru yaşta değil, doğru aralıklarla yapıldığında bağışıklık sisteminin istenen düzeyde antikor üretmesini sağlar. Bu bölümde yavru kedilerden yetişkinlere, risk gruplarından bağışıklığı baskılanmış kedilere kadar tüm protokollerin en bilimsel hâli detaylandırılmıştır.
1. Yavru Kedilerde Aşılama Programı
Yavru kedilerin bağışıklık sistemi gelişim aşamasındadır ve anneden aldıkları pasif bağışıklık hızla kaybolur. Bu nedenle yavrularda “seri aşılama protokolü” uygulanır.
Standart FVRCP protokolü:
6–8 haftalık: 1. karma aşı
9–11 haftalık: 2. karma aşı
12–14 haftalık: 3. karma aşı (temel bağışıklığın oluştuğu dönem)
16 hafta: Gerekli durumlarda 4. doz (barınak, çok kedili evler, risk grupları)
Bu seri aşılama, yavru kedinin annesinden gelen antikorların tamamen ortadan kalktığı dönemde bağışıklık sisteminin güçlü yanıt oluşturmasını sağlar.
2. 1 Yaşındaki Kedilerde Rapel (Pekiştirme) Dozu
Yavru dönemini tamamlayan her kedi, 1 yaşında bir kez daha karma aşı olmalıdır. Bu doz, bağışıklığın uzun vadeli olarak sabitlenmesini sağlar.
Bu rapel doz yapılmadan kedinin bağışıklığı genellikle “tam oturmuş” sayılmaz.
3. Yetişkin Kedilerde Aşılama Sıklığı
Uluslararası aşı rehberleri (AAFP/WSAVA) yetişkin kedilerde şu protokolü önerir:
Her yıl kontrol + her 1–3 yılda bir karma aşıKoruma süresini belirleyen:
kedinin yaşam tarzı
dışarı çıkıp çıkmadığı
evde başka kedi olup olmadığı
stres düzeyi
bağışıklık sistemi geçmişi
gibi faktörlerdir.Riskli kedilerde her yıl, düşük riskli kedilerde 3 yılda bir uygulama önerilir.
4. Barınak, Yuva ve Çok Kedili Evlerde Uygulama Sıklığı
Virüs yükünün yüksek olduğu ortamlarda:
Aşılar mutlaka tam seri yapılmalı
1 yaş rapeli kesinlikle ihmal edilmemeli
Gerektiğinde yıllık tekrarlama yapılmalıdır
Çünkü calicivirus ve herpesvirus stres koşullarında çok hızlı yayılır.
5. Bağışıklığı Baskılanmış Kedilerde Protokol
FIV pozitif, FeLV pozitif veya kronik hastalığı olan kedilerde:
Modifiye canlı aşı yerine inaktif aşı tercih edilir
Veteriner kontrolünde sıkı bir program yapılır
Yıllık tekrarlama zorunludur
Bu kedilerde bağışıklık tepkisinin zayıf olması nedeniyle aşılama sürelerinin geciktirilmesi önerilmez.
6. Koruma Süresi
Karma aşının sağladığı bağışıklık:
Panleukopenia: 3 yıla kadar güçlü koruma
Herpesvirus: 1–3 yıl
Calicivirus: 1–3 yıl
Ancak bağışıklık süresi kediden kediye değişir.Bu nedenle koruma süresi sadece antikor varlığıyla değil, kedinin risk profiliyle birlikte değerlendirilir.
7. Aşının Geç Yapılmasının Riskleri
Bir kedinin karma aşısı gecikirse:
panleukopenia riski çok yükselir
calicivirus salgınlarında ağır belirtiler gelişebilir
herpesvirus nüksleri sıklaşır
bağışıklık hafıza hücreleri zayıflar
Bu yüzden “aşı gecikirse baştan başlanır mı?” sorusunun cevabı genellikle evet, seri aşı tekrarlanır şeklindedir.
Karma Aşının Diğer Aşılarla Farkı (Tablo Formatında)
Aşağıdaki tablo, karma aşının (FVRCP) diğer temel ve tamamlayıcı kedi aşılarından hangi yönleriyle ayrıldığını en anlaşılır şekilde özetler. Bu tablo aynı zamanda klinik karar verme süreçlerinde kullanılan temel kriterleri içerir.
Aşı Türü | Koruduğu Etkenler | Uygulama Sıklığı | Koruma Seviyesi | Kime Önerilir? |
Karma Aşı (FVRCP) | FHV-1 (Herpes), FCV (Calici), FPV (Panleukopenia) | Yavru dönemi 3 doz + 1 yaş rapel, sonra 1–3 yılda bir | Çok yüksek (özellikle FPV’de) | Tüm kedilere zorunlu (core) |
Kuduz Aşısı | 3 ay üzeri tek doz, yıllık veya üç yıllık | Çok yüksek | Tüm kedilere, yasa gereği zorunlu | |
FeLV Aşısı | Feline Lösemi Virüsü | Yavru dönemi 2 doz, yılda bir tekrar | Orta–yüksek | Dışarı çıkan kediler, çok kedili evler |
FIP Aşısı (sınırlı kullanım) | Koronavirüs | Klinik olarak zayıf etkinlik | Düşük | Genelde önerilmez; durum bazlı |
Bordetella Aşısı | Bordetella bronchiseptica | Yılda bir intranazal | Orta | Barınak, geçici yuva gibi yüksek riskli ortamlar |
Klamidya Aşısı | Chlamydophila felis | Yavru 2 doz + yıllık | Orta | Yoğun popülasyonlu kediler, üretim çiftlikleri |
Bu tablo karma aşının neden temel (core) aşı olarak kabul edildiğini çok net gösterir:
Koruma alanı hem geniştir hem de en ölümcül virüsleri kapsar. Diğer aşılar kedinin yaşam tarzına göre “tamamlayıcı” iken FVRCP kedinin sağlıklı yaşamının temelidir.
Karma Aşı Uygulamasında Dikkat Edilmesi Gerekenler (Güvenlik)
Kedilerde karma aşının güvenli uygulanabilmesi için, yalnızca enjeksiyon tekniğine dikkat etmek yeterli değildir. Aşının saklanma koşullarından kedinin sağlık durumuna, kullanılan iğnenin kalınlığından uygulamanın yapıldığı bölgeye kadar pek çok faktör aşının etkinliğini ve güvenliğini doğrudan etkiler. Bu bölümde güvenli uygulama için izlenmesi gereken tüm klinik prensipler detaylı şekilde ele alınmaktadır.
1. Aşının Saklama Koşulları
Aşılar belirli sıcaklıklarda muhafaza edilmediğinde antijen yapıları bozulur. Bu nedenle:
Karma aşı 2–8°C arasında saklanmalıdır.
Asla dondurulmamalıdır.
Güneş ışığına direkt maruz kalmamalıdır.
Taşıma sırasında soğuk zincir bozulmamalıdır.
Soğuk zinciri bozulmuş aşılar koruma sağlamaz ve uygulanması güvenli değildir.
2. Aşının Hazırlanma Zamanı
Liyofilize aşılar çözüldükten sonra çok hızlı bozulur. Bu nedenle:
Aşı çözüldükten sonra 10–20 dakika içinde uygulanmalıdır.
Bekleyen aşı asla tekrar kullanılmaz.
Uygulama sırasında flakonun kapalı ve steril olduğundan emin olunur.
Geç uygulanmış veya uzun süre beklemiş aşılar bağışıklık yanıtını zayıflatır.
3. Uygulama Bölgesinin Doğru Seçilmesi
Kedilerde aşı bölgesinin yanlış seçimi hem acıyı artırabilir hem de enjeksiyon bölgesi reaksiyonu riskini yükseltebilir.Genellikle:
kürek kemiklerinin altı,
yan göğüs duvarı,
karın yan bölgesi
tercih edilir.Bu bölgelerde deri altında geniş bir alan olduğu için aşı eşit yayılır.
Bazı klinikler fibrosarkom (nadir de olsa) risk takibi için:
sol arka bacak → kuduz
sağ arka bacak → FeLV
ön taraf → FVRCP
gibi bir protokol uygular. Bu tamamen tıbbi kayıt kolaylığı içindir.
4. Sterilizasyon ve Enjeksiyon Hijyeni
Aşı bölgesi mutlaka:
alkol veya antiseptik solüsyonla temizlenmeli,
kıllar aralanmalı,
ıslak alkolle enjeksiyon yapılmamalı (tahriş ve acı yapar).
Ayrıca:
Her kedi için yeni enjektör kullanılmalı.
Enjeksiyon sonrası iğne tekrar kullanılmamalı.
Flakonlar paylaştırılmamalı.
Hijyen, aşının yan etkilerini minimize eden en önemli faktörlerden biridir.
5. Kedinin Stres Durumu
Stres bağışıklık sistemini zayıflatabileceği için uygulama sırasında:
yumuşak tutuş (restraining) kullanılmalı,
ani hareketlerden kaçınılmalı,
sert sabitleme yapılmamalı,
kedi ürkütülmemeli.
Aşırı stres, enjeksiyon sonrası halsizlik ve iştahsızlığı artırabilir.
6. Hasta Kedilere Aşı Yapılmaması
Ateş, enfeksiyon, parazit yoğunluğu veya sistemik hastalık durumunda aşı yapılması:
antikor oluşumunu engeller
yan etki riskini yükseltir
hastalığın ağır seyretmesine neden olabilir
Bu nedenle kedi tamamen sağlıklı değilse aşı ertelenmelidir.
7. Hamile ve Emziren Kedilerde Özel Durum
Modifiye canlı aşılar (MLV):
hamile kedilerde kullanılmayabilir
fetüste gelişim bozukluğu riski oluşturabilir
Bu nedenle hamile olduğundan şüphelenilen kedilerde inaktif form tercih edilir.
8. Aşı Serilerinin Tamamlanması
Yavru kedilerde seri tamamlanmadan aşının koruyuculuğu tam olarak başlamaz.Eksik dozlar:
panleukopenia riskini artırır
calicivirusun ağır seyrine neden olabilir
Bu nedenle seri aşılama kesinlikle aksatılmamalıdır.
9. Aşı Kayıtlarının Düzenli Takibi
Seri numarası, son kullanma tarihi ve uygulama tarihleri mutlaka kaydedilmelidir. Bu kayıtlar, olası bir reaksiyon durumunda çok değerlidir.
Karma Aşının Yan Etkileri ve Olası Reaksiyonlar
Kedilerde karma aşı genellikle oldukça güvenli kabul edilir. Ancak her biyolojik üründe olduğu gibi bazı kedilerde hafif, bazen orta şiddette veya çok nadiren ciddi reaksiyonlar görülebilir. Bu bölümde tüm yan etkiler ayrı ayrı, bilimsel olarak sınıflandırılarak anlatılmıştır.
1. Hafif ve Beklenen Yan Etkiler
Aşılama sonrası kedilerin büyük çoğunluğunda hafif yan etkiler görülebilir. Bunlar genellikle 24–48 saat içinde kendiliğinden geçer.
En yaygın belirtiler:
hafif halsizlik
hafif ateş
iştah azalması
uyku hali
aşı bölgesinde hassasiyet
geçici topallık (özellikle calicivirus bileşenine bağlı)
Bu belirtiler bağışıklık sisteminin aktif çalıştığının göstergesidir.
2. Aşı Bölgesinde Lokal Reaksiyon
Enjeksiyon bölgesinde:
küçük şişlik
hafif sertlik
dokununca hassasiyet
görülebilir.Bu reaksiyonlar genellikle birkaç gün içinde kaybolur.
Daha büyük şişlikler 2–3 hafta içinde gerilemezse klinik kontrol gerekir.
3. Gastrointestinal Reaksiyonlar
Bazı kedilerde:
hafif ishal
karın bölgesinde huzursuzluk
görülebilir.Bu genellikle aşının bağışıklık sistemi üzerindeki etkisine bağlı geçici bulgulardır.
4. Alerjik Reaksiyonlar (Nadir)
Aşılama sonrası bazı kedilerde alerjik yanıt ortaya çıkabilir.
Belirtiler:
yüzde şişme
göz ve dudak çevresinde ödem
kaşıntı
nefes almada zorluk
aşırı salya
ani halsizlik
Alerjik reaksiyonlar genellikle uygulamadan ilk 10–30 dakika içinde görülür. Bu nedenle klinikte bekleme süresi önemlidir.Hızlı müdahale ile tamamen kontrol altına alınabilir.
5. Anafilaksi (Çok Nadir Ama Ciddi)
Bu en ciddi aşı reaksiyonudur ve milyonda birden daha düşük görülür.
Belirtiler:
ani çökme
bilinç kaybı
solunum durması
hızlı nabız düşüşü
Bu yüzden her klinikte acil müdahale malzemeleri hazır bulunmalıdır.Erken müdahale ile tamamen kontrol edilebilir.
6. Aşıya Bağlı Fibrosarkom (Aşırı Derecede Nadir)
Literatürde çok düşük bir oranla, enjeksiyon bölgesinde tümör oluşumu raporlanmıştır.Bu durum:
genetik yatkınlık
aşının içeriği
enjeksiyon bölgesi inflamasyonu
gibi birçok faktöre bağlı gelişebilir.Modern aşılar bu riski ciddi şekilde azaltmıştır.
Veterinerler bu nedenle aşı bölgelerini standartlaştırır; olası bir durum kolayca takip edilebilsin diye.
7. Yetersiz Bağışıklık Yanıtı
Bazı kedilerde bağışıklık yanıtı:
hamilelik
FeLV/FIV pozitiflik
kronik hastalık
yüksek parazit yükü
aşırı stres
gibi nedenlerle zayıf olabilir.Bu durumda seri tekrarları veya inaktif form tercih edilir.
Yavru, Hamile ve Emziren Kedilerde Karma Aşı Kullanımı
Karma aşının hangi yaş ve fizyolojik dönemlerde güvenli şekilde uygulanabileceğini belirlemek, kedinin bağışıklık yanıtının doğru yönetilmesi açısından kritik önem taşır. Yavru kediler, hamile kediler ve emziren anneler hem bağışıklık durumu hem hormonal denge açısından hassas gruplardır. Bu nedenle FVRCP karma aşının kullanım protokolleri bu üç grup için bilimsel standartlara göre farklı planlanır.
1. Yavru Kedilerde Karma Aşı Kullanımı
Yavru kediler, bağışıklık sisteminin henüz tam gelişmediği bir dönemde oldukları için viral enfeksiyonlara en açık gruptur. Özellikle panleukopenia ve calicivirus enfeksiyonları yavru kedilerde çok hızlı ilerler ve ölüm oranı yüksektir. Bu nedenle karma aşının yavru döneminde uygulanması kritik bir koruyucu adımdır.
a. Anne Antikorlarının Etkisi
Doğumdan sonra yavru kediler annelerinin sütündeki kolostrumdan pasif bağışıklık alır. Ancak bu antikorlar:
haftadan itibaren hızla azalır,
8–12 hafta arasında büyük oranda kaybolur,
12–14 haftadan sonra etkisini tamamen yitirir.
Annenin antikorlarının düşmesiyle yavrunun hastalıklara karşı savunmasız kaldığı “bağışıklık boşluğu dönemi” başlar. Bu dönem, karma aşının en çok koruma sağladığı kritik zaman aralığıdır.
b. Yavru Aşı Takvimi
Standart program:
6–8 hafta: İlk FVRCP
9–11 hafta: İkinci FVRCP
12–14 hafta: Üçüncü FVRCP
16 hafta: Gerekirse dördüncü doz (yüksek riskli ortamlarda)
Bu seri tamamlanmadan bağışıklık tam olarak oluşmaz.
c. Prematüre ve Zayıf Yavru Kediler
Zayıf, düşük kilolu, parazit yükü yüksek, kronik ishal yaşayan yavrularda aşı:
önce genel sağlık düzeltilir
iç/dış parazit tedavisi yapılır
ardından 5–7 gün içinde uygulanır
Yavru kedilerde karma aşı vital, yani yaşamsal öneme sahiptir.
2. Hamile Kedilerde Karma Aşı Kullanımı
Hamilelik döneminde kedinin bağışıklık sistemi doğal olarak baskılanır. Bu durum hem aşıya verilen yanıtı etkiler hem de kullanılacak aşı formunu kritik hale getirir.
a. Modifiye Canlı (MLV) Aşılar Hamilelikte Kullanılamaz
Modifiye canlı virüs içeren aşılar, fetüse geçip gelişim anomalilerine yol açabileceği için hamile kedilere uygulanmaz.
Bu nedenle hamile kediler için tercih:
inaktif (öldürülmüş) karma aşı
veya hamilelik bitene kadar aşının ertelenmesi
şeklindedir.
b. Hamilelik Planı Olan Kedilerde Aşılama
En doğru uygulama:
Kedinin hamilelik öncesi aşı takviminin tamamlanmış olmasıdır.
Hamilelik sırasında bağışıklık düşer; anne hasta olursa yavruların tamamı risk altına girer. Bu nedenle planlı çiftleşme öncesinde karma aşının yapılması idealdir.
c. Hamilelikte Enfeksiyon Riski
herpesvirus nükslerine,
solunum yolu enfeksiyonlarına,
panleukopenia riskine
karşı çok hassastır. Bu yüzden riskli bölgelerde yaşayan hamile kedilerde inaktif FVRCP yapılabilir. Ancak bu karar mutlaka bir klinik tarafından verilmelidir.
3. Emziren Kedilerde Karma Aşı Kullanımı
Emziren kedilerde karma aşı genel olarak güvenli kabul edilir. Ancak bazı noktalar dikkatle değerlendirilmelidir.
a. Anne Sütü ve Bağışıklık Geçişi
Aşılanan emziren kedinin:
süt yoluyla virüs bulaştırma riski yoktur,
süt yoluyla bağışıklık aktarma kapasitesi vardır,
yavruların bağışıklığı güçlenebilir.
b. Yorgun ve Zayıf Emziren Kediler
Gebelik ve doğum sonrasında bazı kediler:
kilo kaybı,
halsizlik,
anemi,
bağışıklık baskılanması
yaşayabilir.Bu durumda karma aşının ertelenmesi gerekebilir.
c. Yavru ile Temas Sorunu
Modifiye canlı aşıların teorik olarak yavruya geçme riski çok düşük olsa da birçok klinik emzirme dönemi bitene kadar inaktif aşıyı tercih eder.
Sonuç Olarak
Yavru kedilerde: Aşı zorunlu ve hayat kurtarıcıdır.
Hamile kedilerde: Yalnızca inaktif form veya erteleme.
Emziren kedilerde: Genelde güvenli, ancak kondisyon durumu değerlendirilmelidir.
Tüm bu süreçlerde karar mutlaka klinik değerlendirmesiyle verilmelidir.
Karma Aşı Uygulamasında Uzman Onayı Gereken Durumlar
Karma aşı oldukça güvenlidir, ancak bazı özel sağlık durumlarında aşının zamanlaması, içeriği veya uygulanma şekli değiştirilmelidir. Bu bölümde, klinik uzman onayı gerektiren tüm durumlar tek tek ve bilimsel gerekçeleriyle açıklanmaktadır.
1. Ateşi Olan Kediler
Ateş, vücudun mevcut bir enfeksiyona karşı savaş halinde olduğunu gösterir.Ateşli kedilerde karma aşı yapılırsa:
bağışıklık yanıtı zayıf olur,
yan etki riski artar,
mevcut enfeksiyon ağırlaşabilir.
Bu nedenle ateşli kedilerde aşı ertelenir.
2. Solunum Yolu Enfeksiyonu Bulunan Kediler
Hapşırma, burun akıntısı, göz akıntısı, öksürük, hırıltı gibi bulgular varsa:
herpesvirus aktif olabilir
calicivirus mevcut olabilir
bakteriyel enfeksiyon eşlik edebilir
Akut enfeksiyon döneminde karma aşı yapılamaz.Önce tedavi → sonra aşılama yapılır.
3. Kronik Hastalığı Olan Kediler
Kronik:
böbrek yetmezliği
karaciğer hastalığı
diyabet
kalp yetmezliği
kronik bağırsak hastalıkları
olan kedilerde aşılama planı kişiye özel yapılır.
Genellikle:
inaktif aşı tercih edilir
doz ertelenebilir
hızlı gözlem yapılır
4. FIV Pozitif Kediler
FIV (Feline Immunodeficiency Virus) bağışıklık sistemini ciddi şekilde baskılar.Bu kedilerde:
modifiye canlı aşı önerilmez
inaktif aşı kullanılır
aşılama mutlaka klinik kontrolünde yapılır
5. FeLV Pozitif Kediler
FeLV kedilerde immün sistemi çökerten bir retrovirüstür.Bu kedilerde:
bağışıklık yanıtı zayıf olabilir
aşının koruma süresi kısa olabilir
enjeksiyon sonrası yan etkiler daha sık olabilir
Bu nedenle protokol tamamen veteriner tarafından belirlenmelidir.
6. Alerji Geçmişi Olan Kediler
Daha önce:
herhangi bir aşıya
ilaçlara
gıda bileşenlerine
alerjik reaksiyon göstermiş kediler dikkatle değerlendirilmelidir.
Bu kedilere:
düşük hacimli enjeksiyon
antihistamin ön tedavisi
daha uzun klinik gözlem
gibi yöntemler uygulanabilir.
7. Yoğun Parazit Yükü Olan Kediler
Karma aşı parazit yükü yüksek kedilere uygulanırsa bağışıklık yanıtı zayıf olur.Bu nedenle:
iç/dış parazit tedavisi yapılır
5–7 gün sonra aşı uygulanır
8. Yakın Zamanda Ameliyat Geçiren Kediler
Ameliyat sonrası iyileşme döneminde bağışıklık sistemi zaten aktif haldedir.Aşı bu dönemde ek yük oluşturabilir.
Bu kedilerde:
10–14 gün beklenir
tamamen toparlandığında aşı uygulanır
9. Yeni Sahiplenilen Kediler
Sokaktan, barınaktan veya başka bir evden yeni alınmış kedilerde önce:
FIV/FeLV testleri
genel sağlık kontrolü
7–14 gün karantina
tamamlanır.Bu süreç tamamlanmadan karma aşı uygulanmamalıdır.
10. Aşırı Stres Altındaki Kediler
Taşınma, yeni ev, yeni hayvan, ameliyat, eşlik eden hastalık gibi durumlarda stres yüksek olur.Stres bağışıklığı baskılar ve aşının etkisi düşer.
Bu nedenle stres dönemlerinde aşı 3–7 gün ertelenebilir.
Aşı Sonrası Bakım ve Etkinlik Kontrolü
Karma aşı uygulaması tamamlandıktan sonra yapılacak doğru bakım, hem aşının etkinliğini artırır hem de olası yan etkilerin erken fark edilmesini sağlar. Aşı sonrası bakım; kedinin davranışlarından beslenmesine, ortam yönetiminden gözlem periyotlarına kadar çok yönlü bir süreçtir. Bu başlıkta aşılama sonrasındaki tüm kritik aşamalar ayrıntılı biçimde açıklanmıştır.
1. Aşıdan Sonra İlk 1–2 Saatlik Gözlem Dönemi
Aşı uygulamasından hemen sonraki ilk iki saat, özellikle alerjik ve akut reaksiyonların görülme ihtimalinin en yüksek olduğu dönemdir. Bu nedenle:
Kedi klinikte 10–15 dakika tutulmalı,
Eve döndükten sonra en az 1–2 saat yakından izlenmelidir,
Yüzde şişme, dudaklarda ödem, nefes almada güçlük, aşırı salya, kusma gibi belirtiler takip edilmelidir.
Alerjik reaksiyonlar çok nadir görülse de bu erken gözlem, güvenlik açısından önemlidir.
2. İlk 24 Saatte Beklenen Davranış Değişiklikleri
Aşı, bağışıklık sistemini aktive ettiği için bazı kedilerde 24 saat boyunca şu durumlar ortaya çıkabilir:
Hafif halsizlik
Azalan oyun isteği
Hafif ateşleme (normaldir)
İştahın biraz azalması
Daha fazla uyuma eğilimi
Bu belirtiler genellikle kendiliğinden geçer.Eğer belirtiler 48 saati aşarsa, klinik kontrol önerilir.
3. Aşı Bölgesinin Takibi
Enjeksiyon bölgesinde:
hafif şişlik
küçük bir sertlik
ılık his
dokununca hassasiyet
gibi belirtiler olabilir.Bu reaksiyonlar tipiktir ve 3–7 gün içinde kendiliğinden kaybolur.
Ancak:
şişlik 2–3 hafta içinde küçülmezse,
giderek büyürse,
kızarıklık ve akıntı gelişirse
klinik muayene gereklidir.
4. Egzersiz Kısıtlaması
Aşıdan sonraki 24 saat:
yoğun oyun
yüksekten atlama
dışarıya çıkarma
stres oluşturabilecek aktiviteler
sınırlandırılmalıdır.
Bağışıklık yanıtının stabil hâle gelmesi için vücuda dinlenme fırsatı verilmesi gerekir.
5. Beslenme ve Su Tüketimi
Aşı sonrası kedinin:
bol su içmesi,
sindirimi kolay yiyeceklerle beslenmesi,
önerilir.
Eğer iştahsızlık 24–48 saatten uzun sürerse, altında başka bir sorun olabilir.
6. Yüksek Risk Gruplarında Daha Yakın Takip
Yavru, yaşlı, zayıf, hamile veya kronik hastalığı olan kedilerin:
davranışları,
su tüketimi,
nefes alışları,
genel durumu
daha sık kontrol edilmelidir.
Bu kedilerde bağışıklık yanıtı beklenenden farklı olabilir.
7. Aşının Etkinlik Başlangıç Süresi
Karma aşının etkisi:
İlk dozdan 5–7 gün sonra başlar,
2. dozdan sonra belirginleşir,
3. dozdan sonra tam koruma oluşur.
Yani tam bağışıklık genellikle 12–16 haftalık seri tamamlandıktan sonra başlar.
Bu nedenle aşı serisi tamamlanana kadar yavru kedi:
dışarı çıkarılmamalı,
diğer aşısız kedilerle temas ettirilmemeli,
yoğun popülasyonlu ortamlara götürülmemelidir.
8. Etkinlik Testi ve Bağışıklık Ölçümü
Rutin uygulamada her kedide bağışıklık testi yapılmaz. Ancak bazı durumlarda antikor seviyelerinin ölçülmesi gerekebilir:
Aşı geçmişi bilinmeyen yetişkin kediler
Bağışıklığı zayıf kediler
FeLV/FIV pozitif kediler
Yeni sahiplenilmiş ve geçmişi belirsiz kediler
Aşıya rağmen sık enfeksiyon geçiren kediler
Bu durumda “titrat testi” ile bağışıklık durumuna bakılabilir.
9. Aşı Sonrası Sosyal Temas Yönetimi
Yavru kediler seriyi tamamlamadan:
sokak kedileri,
aşısız diğer kediler,
kalabalık ortamlar,
barınak ortamları
ile temas ettirilmemelidir.
Aksi halde virüs yükü çok yüksek alanlarda enfeksiyon kapma riski devam eder.
10. Aşı Kayıtlarının Düzenli Takibi
Aşılama sonrası mutlaka:
uygulama tarihi
hangi flakon kullanıldığı
seri no → kayıt defterine yazılmalı
bir sonraki dozun zamanı belirlenmeli
Bu takip, hem sağlık geçmişi hem de olası bir reaksiyon durumunda önemlidir.
SSS – Kedilerde Karma Aşı
Kedilerde karma aşı tam olarak ne işe yarar?
Karma aşı, kedileri üç ölümcül viral hastalıktan korumak için oluşturulmuş temel bir bağışıklık protokolüdür: Feline Viral Rhinotracheitis (herpesvirus), Feline Calicivirus ve Panleukopenia (parvovirus). Bu üç hastalık çok hızlı yayılır, yüksek ölüm oranlarına sahiptir ve çoğu zaman çevre yolu ile bile bulaşabilir. Karma aşı kedinin bağışıklık sistemini bu virüslerin antijenleriyle güvenli şekilde tanıştırarak güçlü koruma oluşturur. Böylece kedi gerçek virüsle karşılaştığında hastalığı çok daha hafif geçirir veya hiç hastalanmaz.
Kedilerde karma aşı kaçıncı haftada başlar ve neden bu kadar önemlidir?
Yavru kedilerde karma aşı genellikle 6–8 haftalıkken başlatılır. Bu yaş aralığı kritik öneme sahiptir çünkü anne sütünden gelen pasif bağışıklık bu dönemde hızla düşmeye başlar ve yavru kedi bağışıklık boşluğuna girer. Bu boşluk panleukopenia gibi ölümcül viral hastalıklar için en riskli dönemdir. Aşı, bu açığı kapatmak için zorunlu bir savunma sağlar.
Karma aşının yavru kedilere üç doz yapılmasının nedeni nedir?
Anne sütündeki antikorlar genç yavrularda aşının etkisini azaltabilir. Bu antikorlar azalırken bağışıklık sistemi tam olarak güçlenmediği için tek doz yeterli olmaz. Bu nedenle 6–8 hafta → 9–11 hafta → 12–14 hafta şeklindeki üç dozluk seri, kedinin bağışıklık hafızasını stabilize eder ve uzun vadeli koruma sağlar.
Kedime karma aşıyı geç yaptırırsam ne olur?
Aşının gecikmesi, özellikle panleukopenia açısından kediyi ciddi risk altına sokar. Panleukopenia virüsü çevrede aylarca canlı kalabildiği için kedinin dışarı çıkmasına bile gerek yoktur; ev ortamında bile bulaş mümkündür. Aşı gecikirse genellikle seri baştan planlanır çünkü bağışıklık tepkisi tam oluşmamış olabilir.
Evden hiç çıkmayan bir kediye karma aşı yapılması gerekli mi?
Evet, kesinlikle gereklidir. Virüsler ayakkabılar, giysiler, mama kapları, taşıma kutuları veya eve giren misafirler üzerinden bile taşınabilir. Özellikle panleukopenia ve calicivirus çevrede olağanüstü dayanıklıdır. Bu nedenle ev kedileri de dış ortam kadar risk altındadır.
Karma aşı kedilerde hangi hastalıkları önler?
Karma aşı üç ana hastalığa karşı koruma sağlar:
FHV-1 (Herpesvirus) → Üst solunum yolu enfeksiyonları
FCV (Calicivirus) → Ağız ülseri, topallık sendromu
FPV (Panleukopenia) → Bağırsak ve bağışıklık sistemini çökertebilen ölümcül parvovirusBu üç hastalık hem yaygın hem de ağır seyrettiği için karma aşı “core vaccine” kabul edilir.
Karma aşıdan sonra kedimde halsizlik olması normal mi?
Evet, tamamen normaldir. Aşı bağışıklık sistemini aktive ettiği için kediniz 24–48 saat boyunca hafif halsizlik, iştahsızlık, uyku artışı veya düşük seviyeli ateş gösterebilir. Bu belirtiler bağışıklık yanıtının doğal bir parçasıdır ve genellikle kendiliğinden geçer.
Aşıdan sonra kedimin enjeksiyon bölgesinde şişlik oluştu, bu tehlikeli mi?
Küçük sertlikler veya bezelye büyüklüğünde şişlikler oldukça yaygındır ve 1–3 hafta içinde kendiliğinden kaybolur. Ancak şişlik büyürse, kızarırsa, 3 haftadan uzun sürerse veya kedi dokunulmasına şiddetli tepki verirse veteriner kontrolü gerekir.
Aşıdan sonra kedimde ateş olursa ne yapmalıyım?
Düşük derece ateş (38.5–39.5°C) aşı sonrası ilk 24 saatte normal kabul edilir. Ateş 48 saatten uzun sürerse, yükselirse veya kedide uyuşukluk, iştahsızlık ve susuzluk belirtileri belirginleşirse klinik değerlendirme gerekir.
Karma aşı hamile kedilere güvenli midir?
Hamile kedilere “modifiye canlı” karma aşı yapılmaz. Fetüs gelişiminde bozulma riski olduğundan yalnızca inaktif (öldürülmüş) form, gerekli durumlarda ve klinik karar ile uygulanır. Bu nedenle hamile kedilerde aşılama mutlaka veteriner onayı gerektirir.
Emziren kedilere karma aşı yapılabilir mi?
Genel olarak yapılabilir ve çoğu durumda güvenlidir. Aşılanan annenin sütü aracılığıyla yavrulara virüs bulaşmaz. Ancak anne kedinin kondisyonu düşükse, aşırı zayıfsa veya stres altındaysa aşı ertelenebilir. Emziren kedilerde karar klinik değerlendirme ile verilmelidir.
Karma aşı kedilere yılda bir yapılmak zorunda mı?
Genel kural:
Riskli kedilerde her yıl,
Ev kedilerinde 1–3 yılda bir rapel dozu yapılır.
Ancak panleukopenia bileşeninin koruması genellikle 3 yıl sürse de herpesvirus ve calicivirus daha kısa süreli bağışıklık sağlayabilir. Bu nedenle uygulama aralığı yaşam tarzına göre belirlenir.
Karma aşıdan sonra kedimi dışarı çıkarabilir miyim?
Hayır. Özellikle yavru kedilerde seri tamamlanana kadar dışarıya çıkarmak tehlikelidir. Bağışıklık tam olarak ancak 3. dozdan 5–7 gün sonra oluşur. Serinin tamamlanmadığı süreçte dış ortam ciddi viral risk taşır.
Karma aşı kedilerde hangi yan etkilere neden olabilir?
Yan etkiler çok nadirdir. En sık görülenler:
hafif halsizlik
bölgesel şişlik
düşük ateş
geçici topallık
hafif iştahsızlık
Çok nadiren alerjik reaksiyon veya anafilaksi görülebilir. Bu nedenle aşı sonrası 15 dakika klinikte beklemek önemlidir.
Aşı sonrası kedimde kusma ve ishal oldu, normal mi?
Bazı kedilerde bağışıklık aktivasyonuna bağlı hafif gastrointestinal belirtiler olabilir. Tek seferlik kusma veya hafif ishal normaldir ancak 24–48 saatten uzun sürerse klinik kontrol gerekir.
Aşıdan sonra kedim çok uyuyor, bu normal mi?
Evet. Aşı sonrası bağışıklık sistemi yoğun şekilde çalıştığı için kedi yorgunluk ve uyku hali gösterebilir. Bu durum genellikle 24–48 saat içinde düzelir.
Karma aşı ile kuduz aşısı aynı gün yapılabilir mi?
Genellikle evet, ancak kedinin genel sağlık durumu uygunsa. Bazı klinikler bağışıklık sistemine aşırı yük bindirmemek için bu iki aşıyı 7–10 gün arayla yapmayı tercih eder. Bu tamamen klinik kararına bağlıdır.
Yeni sahiplenilen bir kedide karma aşı ne zaman yapılmalıdır?
Önce şu kontroller yapılmalıdır:
FIV/FeLV testi
7–14 günlük karantina
genel sağlık muayenesi
Bu süreç tamamlandığında karma aşı uygulanabilir. Bu hem kediyi hem evdeki diğer kedileri korumak için şarttır.
Karma aşı kaç gün koruma sağlar?
Koruma süresi bileşenlere göre değişir:
Panleukopenia → 3 yıla kadar
Herpesvirus → 1–3 yıl
Calicivirus → 1–3 yıl
Bağışıklık süresi kedinin yaşam tarzı, stresi ve sağlık durumuna göre değişir.
Aşı sonrası fötür şeklinde şişlik neden olur?
Bu genellikle enjeksiyon bölgesindeki lokal bağışıklık tepkisidir. 1–3 hafta içinde kaybolması beklenir. Daha uzun sürerse veya büyürse değerlendirilmesi gerekir.
Aşı serisi eksik yapılırsa ne olur?
Eksik seri, kediyi tam olarak koruyamaz. Özellikle yavru kedilerde panleukopenia riski çok yüksektir. Seri yarıda kalırsa çoğu zaman en baştan yeniden program yapılır.
Karma aşıdan sonra antibiyotik kullanmak gerekir mi?
Hayır. Aşı viral bileşenlere karşı bağışıklık oluşturur ve antibiyotik gerektiren bir durum değildir. Antibiyotik ancak klinik uzmanı gerekli görürse verilir.
Karma aşı alerji yaparsa ne belirtiler görülür?
En belirgin belirtiler:
yüzde şişme
göz çevresinde ödem
nefes almada zorlanma
yaygın kaşıntı
ani halsizlik
Bu belirtiler genellikle ilk 10–30 dakika içinde ortaya çıkar. Acil müdahale ile tamamen kontrol altına alınabilir.
Karma aşı yapılan kedinin davranışları ne zaman normale döner?
Çoğu kedi 24 saat içinde tamamen normale döner. Bazı hassas kedilerde bu süre 48 saate kadar uzayabilir. Daha uzun sürüyorsa klinik kontrol önerilir.
Sources
American Association of Feline Practitioners (AAFP) – Feline Vaccination Guidelines
World Small Animal Veterinary Association (WSAVA) – Vaccination Recommendations
American Veterinary Medical Association (AVMA) – Feline Infectious Disease Resources
Mersin Vetlife Veterinary Clinic – Haritada Aç: https://share.google/XPP6L1V6c1EnGP3Oc